داریوش: خودسانسوری گریبان ما را گرفته است

رادیو فردا - بنیامین صدر: کارنامه هنری داریوش چهل سال است که در کنار دیگر تلاشگران ترانه نوین در ایران، بیانگر دیدگاهی جامعه محور است، دیدگاهی که بر مفهومی به نام انسان و اعتراض تاکید دارد.

آنچه که خود او و برخی دیگر از تلاشگران ترانه نوین از آن به عنوان «مسئولیت اجتماعی» و «هدفمندی هنر» یاد می کنند.

به تازگی ترانه ای با صدای داریوش به نام «دوباره باز خواهم گشت» منتشر شده که مفهوم آن تداعی کننده «امید» برای بازگشت است؛ بازگشت انسان به جایی که دوستش دارد.

ترانه ای از اردلان سرفراز با موسیقی فرید زلاند. کاری که پس از مدت ها همکاری داریوش با سرایندگان و آهنگسازان جوان با دوستان قدیمی و حرفه ای او ساخته و پرداخته شده.

به این بهانه به سراغ داریوش رفتم و از او درباره پیوند دوباره مثلث خاطره ساز داریوش، اردلان سرفراز و فرید زلاند پرسیدم و از دوباره بازگشتنش؟

داریوش: خوشبختانه تا اینجا رابطه کاری  و دوستی  من با دوستان قدیمی، دوستانی که همیشه یار و یاورم بودند بسیار پابرجاست.

فقط بعضی مواقع، یک تنوع، یک تغییر، و یک زیبایی های دیگر را هم می بینم و دوست دارم از کارهای جوان ترها هم استفاده کنم. من این چند ساله با آقای زلاند در ارتباط مستمر بودم و کارهایی که قرار است در آینده در یک آلبوم قرار بگیرد را با ظرافت و دقت تهیه کردیم که به مرور برای شنیدن دوستداران منتشر خواهد شد.

با این همه نمی توانم نگویم که دوستان یک مقدار گله مند بودند از اینکه من با گروهی جوان کار کردم، این را می گذارم به حساب مهر و علاقه دوستان وا ینکه این عزیزان دوست دارند همیشه با یکدیگر و کنار هم کار کنیم. هرچند  این را هم باید بگویم که اگر من از این دوستان اجرا می کنم، آنها نیز تنها با من کار نمی  کنند.  در نتیجه این حق اختیار را محفوظ می دانم همانطور که دوستان آثار خود را در اختیار هنرمندان دیگر می گذارند، من هم حق انتخاب داشته باشم و دلیلم هم بر این است که ما باید همدیگر را پذیرا باشیم. همانطور که شعارم همیشه این بوده که ما زیر یک سقف باید به عقیده ها و خواسته های هم احترام بگذاریم. در مجموع  گاهی گله مندی پیش می آید. اینها را می شنوم. ولی تمام تلاش من این است که دوستی های قدیمی را حفظ کنم به خاطر این که کارنامه بیش از چهل سال فعالیت هنری من با این بزرگان با این عزیزان ساخته شده و بتوانیم کارهای مثبت و کارهای مفیدتری انجام بدهیم. چرا که ما جزئی از یک خانواده هستیم.

الان هم تعدادی از کارهای دیگر اردلان و فرید عزیز را تهیه کردیم که سعی می کنم یک یک به دوستداران برسانم. اما در رابطه با آهنگ «دوباره باز خواهم گشت» از این عزیزان ممنونم که این کار را در اختیارم گذاشتند. همینطور از دوست عزیزم علی الهی که رهبری ارکستر من را هم بر عهده دارد و برای این کار زحمت کشید. امیدوارم در کارهای بعدی  هم از تنظیم این نازنین بتوانم استفاده کنم.

از آلبوم جدید گفتی، این آلبوم قرار است کی به دست دوستدارانت برسد؟

متاسفانه تاریخ دقیقی نمی توانم بدهم؛ چون کار، بسیار ریزه کاری دارد. ولی تک تک آهنگ ها را به مرور در دسترس قرار خواهم داد و فکر می کنم مثلاً در سه ماه آینده یکی از کارها را و سه ماه دیرتر یکی دیگر از کارها را. تا بعدا به صورت یک مجموعه کلی در اختیار دوستداران بگذاریم. برای این کار هم دلایل خود را دارم، چون شرایط تولید موسیقی در خارج از کشور با مشکلات مختلفی مواجه است، بنابراین به این نتیجه رسیدیم که خب بهتر است ما تک تک آهنگ ها را بدهیم تا بعداً  به صورت یک مجموعه دربیاید. در مجموع فکر می کنم در یک سال آینده یک آلبوم کامل را در اختیار دوستداران بگذاریم.

به کار جدید برگردیم «دوباره باز خواهم گشت»، در این ترانه از امید می گویید؛ از امید به بازگشت، بازگشت به میهن. از این امید بگویید که در این کار نسبت به کارهای گذشته شما برجسته تر شده؟

این کار را اردلان عزیز چند وقت پیش در اختیار آقای زلاند می گذارد. آقای زلاند ملودی اش را می سازد. من در جریان ساختن شعر ایشان نبودم. ایشان همیشه در خلوت خودش، در تنهایی های خودش خلق می کند و من هم از خوشبخت ها هستم که شعرهای زیبایش را در اختیارم می گذارد. اما جدای از این اساساً هر ترانه زیبا از دیدگاه من به شنونده اجازه می دهد که چیزی را که تصویر یا تصور می کند، از آن برداشت خودش را بکند و شعرهای اردلان نازنین همیشه آن زبان را دارد. مثلاً اگر «دستای تو» را می گوید، یا «چشم من» را می سراید به خاطر سوگ قلبی، سوگ پدر است... ولی برخی عاشقانه نگاهش می کنند یا برخی یک برداشت دیگر می کنند. اما خود من از این ترانه زیبا، «دوباره باز خواهم گشت»، یک تصویر متفاوت  تری داشتم و دارم.

این بازگشت برای من، آن به اصل برگشتن، از دامان مادر جدا شدن، و دوباره به دامان مادر برگشتن است... این ترانه این تلنگر را به انسان می زند که ای انسان پریشان، امید داشته باش که می توانی به خودت برگردی. هرچند با اینکه مستقیم اشاره شده به سرزمینی که تکه و پاره شده... باز خواهم گشت... از این دید هم می شود نگاه کرد. من این امید را در این کار دوست دارم و برای تغییر باید درد کشید. اینها برداشت های خودم است و دارم از یک دیدگاه دیگر نگاه می کنم.

ولی بعضی شنونده ها نگاه می کنند که خب داریوش می گوید دوباره باز خواهم گشت. هرچند آنجا را باز خواهم گشت، اگر حتی فقط یک روز باقی باشد از عمرم...

در بخش قبلی به دشواری های تولید آلبوم و ترانه اشاره کردی، این دشواری ها چیست که تولیدکننده اثر را آزار می دهد؟ منظورم مجموعه عواملی است که یک اثر را تولید می کنند؟

ما یک گرفتاری فرهنگی گریبانمان را گرفته و آن رعایت نکردن حق و حقوق دیگران است. در ضرب المثل هایمان داریم چیزی که به خود روا نداری به دیگران هم روا مدار؛ یا در منشور حقوق بشر اشاره می شود که هر خالق اثری صاحب آن اثر خواهد بود و حق و حقوقش محفوظ است.

متاسفانه پایمال کردن حق و حقوق خالقان اثر در بازار آشفته سرزمین ما ریشه دوانده و از قدیم هم بوده و در کتابی به نام «موسیقی ایران از آغاز تا به امروز» از انتشارات همشهری، کاری از غلامرضا جوادی در بخش پهلوی اش که به هنرمندان پیش از انقلاب مربوط می شود به آن اشاره شده، موضوعی که مدت هاست گریبان من و بسیاری از همکاران مرا گرفته.

در این کتاب اشاره شده که چه عواملی چه افرادی سبب شدند که به حق مادی و معنوی خالقان اثر احترام گذاشته نشود. می گویند اگر درخت کج رویید بنگر به زمین ناهموار. این زمینه، این بستر باعث و بانی هایی داشته که کار را رسانده به اینجا و از دیدگاه من یک بازار ورشکسته است، بازاری که خودش را با یک تکه چوب روی امواج دریا نگه داشته، آن هم به قدرت عشقی که هنرمندان دارند. چه داخلی ها. چه خارجی ها. چه موسیقی. چه فیلم. اسیر یک باندبازی، اسیر یک مافیابازی است که ریشه اش را دوست دارم مردم بدانند.

از یک طرف مسئله حق و حقوق بسیاری از هنرمندان قدیم که در تنگنا زندگی می کنند و زندگی کردند و از بین رفتند، الان کمپانی ها در خارج از کشور برداشتند آثارشان را به نام خود ثبت کردند. اینها از بدو غربت نشینی ما از سی و چهار پنج سال دست به این تاراج زده اند. آرشیو رادیو ایران تاراج شد. برداشتند مالی را که به سرقت بردند با قوانین اینجا به اسم خودشان کپی رایت کردند و همین سبب شد که حق و حقوق کسی داده نشود.

من هم به سهم خودم گوشه ای از تخته چوب را در این دریای توفانی چسبیده ام که  غرق نشوم و این تنها عشقی است که من دارم به هر قیمتی حفظش می کنم. کارم را تولید می کنم، مخارج آن را متحمل می شوم، در اختیار مردم می گذارم و می دانم که بازگشتی برای مسئله مالی اش ندارد. البته سهم مردم را نادیده نمی گیرم که عادت کردند به کپی خریدن. این فریادی است که من بیست سال پیش سر دادم و این فریاد ما را کسی نشنید و حتی راهکار برایش پیدا کردم که در ایران بیایند حقی را که بابت کار هنرمندان باید بپردازند بدهند به سازمان های خیریه. خودشان را مسئول بدانند برای خدمت کردن. حداقل یک اصول اخلاقی را رعایت کنند.

کارهای من قطره ای است در مقابل آثاری که منتشر می شود، ولی مردم احساس مسئولیت کنند. اخلاق و خصوصیات انسانی شان بیشتر رشد کند. این یک نمونه کار است برای تغییر....

متأسفانه در جامعه هنری بسیار دست تنگی داریم. بسیاری از هنرمندان در فقر زندگی کردند و می کنند و این کماکان ادامه دارد. این مشکل الان گریبان نسل جوان را گرفته و دست و بالش بسته است. نمی تواند تولید کند. از این طرف کمپانی ها استثمارشان می کنند، از سوی دیگر هم که موضوع کپی رایت نادیده گرفته می شود. من از سال  ۹۸ میلادی تا به حال کارهای خودم را خودم تولید کردم. استدلالم این بود که اگر قرار است کمپانی ها آتش بزنند، خودم که کار را تولید کردم، زحمتش را کشیدم، به نتیجه رساندم، بهتر بلدم آتش بزنم.

خب خود هنرمندان چه کرده اند برای حل این مشکل؟

الان در شرایط فعلی بسیاری از شاعران، آهنگسازان و بچه های خواننده دور هم جمع شده اند که بتوانند حق و حقوق  خودشان را بگیرند. یک سندیکا دارند درست می کنند که امیدوارم این زودتر شکل بگیرد و یک نیروی قدرتمندی بشود. چرا که من همیشه معتقدم مردم حمایت خواهند کرد چون خوراک روحی شان را از این جماعت گرفتند و همیشه به این مثلث معتقدم که مردم، رسانه ها و هنرمندان در یک مثلث بسیار محکمی می توانند قرار بگیرند و دست کمپانی هایی که به تاراج بردند را رو کنند.

اصلاً باورکردنی نیست موقعی که می بینید آرشیو رادیو ایران به تاراج رفته و یک کمپانی در خاک آمریکا آن را به نام خود ثبت کرده و یک خلاف فدرال مرتکب شده و هیچکس هم نمی تواند برود سراغش. چرا که مشکل، آنها نیستند. مشکل ما هستیم که نمی توانیم در کنار هم قرار بگیریم. متحد باشیم که برویم به جنگ این کمپانی ها. همیشه می گویند وقتی می خواهید یک دیکتاتور را سرنگون کنید باید همدل و همزبان کنار هم باشید، چون هدف یک چیز است....

شما اشاره کردی به موضوع کمپانی های خارج کشور که با دور زدن برخی قوانین، کارهای قدیمی هنرمندان یا رادیو ایران را به نام خودشان ثبت کردند. اما در داخل ایران شهروندان با تنگناهایی مواجهند و همه نمی توانند به خیلی از آثار تولید خارج از کشور دسترسی داشته باشند. قبلا ً گفته بودی که مردم  اگر توانایی این را ندارند یا امکانش را ندارند که خرید کنند، باید به سازمان های عام المنفعه و خیریه کمک کنند، و این مسئولیت اجتماعی شان است. هنوز هم به این باور داری؟

همانطور که گفتی چون آنها دسترسی به کارهای هنرمندان خارج ندارند باز من تنها راهی را که می بینم می تواند مفید باشد که آنها بیشتر احساس مسئولیت کنند و ساده از کنار موضوع نگذرند همین است. اگر صادقانه بروند به آرشیوشان نگاه کنند، ببینند چه تعدادی آهنگ دارند، من ایمان دارم ۹۹ درصد کپی است. یعنی حق و حقوق دیگران را پایمال کرده اند.

این هم ناگفته نماند که اینها از روی ناچاری موقعی که بعضی مواقع  نسخه اصلی در اختیارشان نیست، این کار را می کنند. در هر حال می گویند نپرسید مملکت برایتان چه کار کرده، شما برای مملکت چه کار کرده اید؟ هنرمندان جزو سرمایه های ایران هستند و شما جلوی چشم آنها دارید حق و حقوقشان را نادیده می گیرید. به خاطر ذات انسانی خودتان مسئولیت پذیر باشید و بیایید از یک  جایی آغاز کنید.

بروید به آرشیو خودتان نگاه کنید. یک رقمی را در نظر بگیرید در آن مملکتی که مستحق زیاد است، بیکاری هست، فقر هست، حداقل بگویید من حقی که نمی دانم آن را به کجا بپردازم ببرم بدهم به یک سازمان خیریه و مردمی. این راهکاری است که من کماکان به آن معتقدم.

شما از مسئولیت اجتماعی مردم گفتی، اما آن طرف قضیه، هنرمندان و مشخصا کارورزان ترانه که تولیدکننده یک اثر موسیقیایی هستند چه وظیفه ای دارند؟

می گویند هنرمندان شیپورچی های جامعه هستند. هر کسی در توان خودش باید وظیفه ای که در برابر مردم دارد را به نوعی انجام بدهد. چون هنرمندان منتخب مردم هستند طبیعتاً در مقابل مردم هم مسئولیتی دارند. پیام دادن، نمی دانم، عضو سازمانی مردم نهاد بودن و...

من حتی در رابطه با بنیاد آینه، چشم انتظار خیلی از هنرمندان و همکارانم بودم، اما نمی دانم چه اتفاقی افتاد، هیچکس به من نپیوست. این دردآور بود برای من و یک در تازه ای را به روی من باز کرد که بگردم ببینم گرفتاری فرهنگی ما چیست؟ همه اهل شعاریم. همه می گوییم ولی انجام نمی دهیم. غافل از اینکه همه باید مفید باشیم، تنها «مهم» نباشیم، «مفید» باشیم. برای چه، برای اینکه بتوانیم تاثیر بگذاریم و به دیگران پیام امید بدهیم.

من متاسفانه ۹۰ درصد ترانه هایی که در چند سال اخیر می شنوم داستان تکراری پیوند یک زن و مرد و عشق و عاشقی را بازگو می کند. به این دلیل که جامعه هنری در داخل و حتی در خارج از ایران نمی خواهد فراتر از یک مسئله، صحبت اجتماعی یا انتقادی کند. چون می داند قلع و قمع می شود. این ترس نگذاشته که رشد کند. زبان موسیقی امروز با دوره آغاز کار ما بسیار تفاوت دارد. هر چند جسته گریخته یک ترانه هایی خوانده می شود و یک ترانه هایی سروده می شود، ولی جو غالب همین است.

در ایران هم هنرمندان طبیعتاً معترض هستند، ولی در جوی زندگی می کنند که ترس بر آن حاکم است. آزادی عمل ندارند. آزادی بیان ندارند. از طرف دیگر یک بیماری غریبی گریبان جامعه هنری ما را گرفته به نام خودسانسوری. ما همه اش در حال سانسور کردن خودمانیم. چه شعرمان، چه موسیقی مان، چه فیلم مان. همه اینها به دلیل شرایط غیر امن و حاکم بر جامعه هنری است. ولی فراموش نکنیم که باز یک راهی وجود دارد و ما نباید برای تولید علی السویه کاری خلق کنیم. باید کاری را انجام داد که بگویند آن سوی دنیا یک نفر شاید بشنود، تلنگری بخورد و روحیه ای دیگر پیدا کند. همه اینها را باید در نظر گرفت. خلق اثر هنری باید روی برنامه و اصول باشد.

من نقش معلمی نمی خواهم بازی کنم. چون هنوز دارم یاد می گیرم. ولی این جایگاهی که منِ نوعی دارم باید در خدمت کسانی که برایشان کار می کنم و مخاطب من هستند باشد. نقش هنرمند همه جای دنیا، به گمان من، باید اینگونه باشد....

خود من دارم سعی می کنم که در آلبوم های بعدی ترانه های فرهنگی را بیشتر مطرح کنم. یعنی هر کدام از گرفتاری های اجتماعی را به صورت یک ترانه دربیاورم و شاید در آخر مسیر فعالیت حرفه ای این کارم را در اختیار مردم بگذارم و نواقص فرهنگی مان را با زبان عاشقانه بگویم و هر کسی فکر نکند من به بغل دستی او می گویم، من با او دارم صحبت می کنم. مفاهیمی همچون ایرانیان و دروغ، ایرانیان و توهم دائمی توطئه، ایرانیان و پنهانکاری، ایرانیان و حسادت ورزی، اینها اسم ترانه هایم خواهد بود و امیدوارم که فقط گوش ندهند به کارهای من. مرا بشنوند.

داریوش، از بنیاد آینه گفتی. مختصری برایمان بگو که فعالیت آینه الان در چه وضعی است و چه چشم اندازی دارد؟ و چگونه می بینی کار را؟

ممنون که از فرزند عزیز من هم صحبت کردی. بچه من شده ۱۳ ساله، خوشبختانه من یک راهی را با یارانم در آینه آغاز کردیم  و آهسته و پیوسته تا الان آمدیم. تیمی که برای این بنیاد کار می کند، تیم عاشقی است. الان در شرایط فعلی، ما یک بازنگری کردیم و نواقص خودمان را دیدیم که چه کار باید بکنیم. داریم آنها را درست می کنیم. من همیشه در کار، به بخش زیبایی اش توجه نمی کنم، می ببینم نواقص اش چیست که آن نواقص را برطرف کنم. زیبایی هایش را می گذارم دیگران نگاه کنند.

الان بعد از حدود سیزده سال با حضور چند نفر که عشق و علاقه به خدمت دارند به دنبال یک مدیر مدبر که بتواند کار را به خوبی و به سرعت پیش ببرد هستیم. تمام تلاش من این است که بشویم یک مرکز اطلاعاتی در دنیا، مقدمات این کار نیز انجام شده. از ایران گرفته، کسانی که به آینه رجوع می کنند تا خارج از ایران. اینکه به کجا بروند. نیت من این است که این مرکز به رایگان در اختیار مردم باشد. روان شناس های مختلفی که در آمریکا هستند بتوانند عضو باشند و رایگان به مردم خدمت رسانی کنند.

یک فکر دیگری هم که در سایت جدیدمان داریم پیاده می کنیم عضو گرفتن برای آینه از بین پزشکان و روان شناسانی است که در سرتاسر دنیا هستند.​

می خواهیم در سایت مان این را به صورت یک چت روم بگنجانیم و پزشکانی که عضو هستند و علاقه مند خدمت هستند، بتوانند به عزیزانی که نیاز به راهنمایی دارند، راهنمایی کنند و همدیگر را پیدا کنند. در واقع بنیاد آینه یک سازمان اطلاعاتی بشود. طبیعی است که خود مردم هم باید حمایت کنند تا آینه قدرت داشته باشد و گسترده تر عمل کند. یکی از کارهایی که مدیر جدید باید بلد باشد این است که بتواند بودجه از سازمان های دولتی بگیرد. چون بنیاد آینه یک سازمان غیرانتفاعی است و دولت آمریکا هم برای این قبیل فعالیت ها بودجه ای درنظر گرفته. بنابراین من و یارانم به دنبال این هستیم که با کمک یک مدیر مدبر بتوانیم از بودجه دولتی استفاده کنیم. نیت من خدمت است که بتوانم به هر طریقی شده به مردم و جوانان آگاهی رسانی کنم تا خانواده ها برای بچه هایشان مفید باشند.

مواد مخدر و محرک های شیمیایی الان دارد دنیا را درو می کند. پدر و مادرها باید آگاه باشند که با بچه  ها چگونه رفتار کنند و چگونه نصیحت، نه، بلکه اطلاع رسانی کنند. خانواده اگر آموزش نبیند نباید توقع داشت که فرزندش به دام اعتیاد نیافتد. متاسفانه پدیده پنهان کاری و انکار همه جا حاکم است و عجیب این مسئله دست و پاگیر شده،  چرا که بسیاری واقعیت را نمی بینند.

تلفن هایی که به آینه می شود. ایمیل هایی که فرستاده می شود ۹۰ درصد، پدر و مادرهایی هستند که فرزنداشان به دام اعتیاد افتاده اند. اول عرض کردم باید قبلاً آموزش می دیدند تا به اینجا نمی رسیدند و حرف ما هم این است آن موقع که باید آگاهی داشتید آگاهی ندادید و هیچ توقعی نداشته باشید بچه ها به این دام نیفتند، حالا هم که افتاده شما نمی دانید چه باید بکنید.

یکی از دردها و مشکلات دیگر این است که خانواده می خواهد فرزندش به بهبودی برسد، اما آیا فرزند هم می خواهد؟ برای همین باید بچه ها را علاقه مند کرد و سعی ما این است مراکزی که در دور دنیاست را به جامعه معرفی کنیم. هرجای دنیا که باشد، تا این مسیر ۱۳ ساله را عاشقانه تر ادامه بدهیم.