مهرماه سالگرد
تولد 75 سالگی گلی ترقی است؛ نویسنده داستان «درخت گلابی» که داریوش مهرجویی از روی
آن فیلم مطرحی را ساخت که از نوعی نوستالژی سخن می گوید.
به گزارش ایسنا،
گلی ترقی متولد 17 مهرماه سال 1318 در تهران است. پدرش لطف الله ترقی مدیر مجله ترقی
بود. در خیابان خوشبختی به دنیا آمد و در شمیران به مدرسه و سپس به دبیرستان انوشیروان
دادگر رفت. در سال ۱۹۵۴ به آمریکا رفت و شش سال در آن کشور زندگی کرد و در رشته فلسفه
فارغ التحصیل شد. اما از آن جا که زندگی در آمریکا را دوست نداشت، به ایران بازگشت.
پس از بازگشت،
به داستان نویسی روی آورد. او ۹ سال در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران به تدریس
در رشته شناخت اساطیر و نمادهای آغازین پرداخت، سپس به فرانسه رفت. هنگامی که در ایران
بود با هژیر داریوش، سینماگر و منتقد، ازدواج کرد، دارای دو فرزند شدند و سپس از یکدیگر
جدا شدند.
اولین مجموعه
داستان ترقی به نام «من هم چه گوارا هستم» سال ۱۳۴۸ توسط انتشارات مروارید منتشر شد.
پس از انقلاب به فرانسه رفت و در آن جا هم به نوشتن ادامه داد. ترقی نویسنده داستان
های دیگری چون «بزرگ بانوی روح من»، «اتوبوس شمیران» و «خانه ای در آسمان» است.
حسن میرعابدینی
در کتاب «صد سال داستان نویسی ایران» می نویسد: قهرمانان اولین داستان های گلی ترقی
می خواستند سرنوشت خود را عوض کنند و زندگی تازه ای در پیش بگیرند. اما چون اراده لازم
را نداشتند، ضمن تداوم بخشیدن به زندگی بی جذبه مألوف، حسرت بر باد رفتن آرزوها را
می خوردند. بر فضای بی روزن و به بن بست رسیده این داستان ها - مثل داستان های غزاله
علیزاده - نومیدی دردناکی سلطه دارد. اما آدم های داستان های تازه ترقی، برای غلبه
بر غربت درونی و وجودی، به جست وجوی فردیت گم شده خویش در خاطرات دوران کودکی می روند.
ترقی در نخستین
سال های پس از انقلاب به پاریس مهاجرت کرد. در غربت رمان «عادت های غریب آقای الف در
غربت» و «خاطرات خود» را نگاشت. تمامی داستان های کتاب «خاطره های پراکنده» (1371)
رنگ و بوی خودزندگی نامه یی دارند. نویسنده با پناه بردن به گذشته، می کوشد سختی های
زندگی در غربت را فراموش کند. حاصل کار چهار داستان عاطفی از دوران کودکی است که در
آن ها سهم خاطره گویی بیش از داستان پردازی است. فضا و آدم های یکسان و لحن ساده و
صمیمی این داستان ها، زنده کننده طراوت سال های از دست رفته اند.
در «اتوبوس شمیران»
برفی که در پاریس می بارد، زمینه ای می شود برای بازیابی دوران از دست رفته: حس می کنم پاهایم از زمین کنده شده
است و در فضا شناورم. انگار در حبابی از شیشه هستم و نفسی پنهانی مرا در زمان به عقب
می برد.
زندگی در ملک
پدری در میان اقوام، با سعادت و سرخوشی می گذرد. اما دخترک که به دنبال رابطه ای صمیمانه
تر است، دل بسته دوستی عزیز آقا راننده دندان طلای اتوبوسی می شود که او را به مدرسه
می برد: یک دوستی نهی شده از جانب پدر و مادر. «حالا که سال ها از آن روزها گذشته،
هر بار که دلم می گیرد یا غصه ای از راه می رسد و گرهی در کارم می خورد، ناگهان از
پشت خاطره های کودکی، دهان معجزه آسای دوستم نمودار می شود و برق آن دندان طلا مثل
ستاره زهره در تاریکی شب هایم می درخشد.» دندان طلا چون نشانه ای از دورانی سپری شده
تلألویی حسرت ناک دارد.
در داستان های
بعدی - «دوست کوچک»، «خانه مادربزرگ» و «پدر» - دخترک با دنیای تازه ای آشنا می شود
و به درک مفاهیمی از قبیل دوستی، تنهایی و مرگ می رسد. بزرگ شدن، وحشت از تنهایی و
پیری است. «بزرگ شدن یعنی دروغ گفتن و ترسیدن و نکردن خیلی کارها و نگفتن خیلی چیزها.»
وقتی باغ شمیران، برای کشیدن اتوبان، تخریب می شود و آن گاه که پدر می میرد، دنیای
بی خیال و خوش کودکی فرومی ریزد. به این ترتیب دخترک درمی یابد هیچ چیز همیشگی نیست
و همواره حادثه ای در کمین است تا آرامش را برباید: «شاید باغ سبز شمیران خوابی شیرین
بود. و بیدار شده ایم! آن چه فکر می کردیم از فولاد است و پایه هایش همیشگی است، با
تلنگری فرومی ریزد...(خانه) به هزاران ذره چرخان در هوا تبدیل می شود و همراه آن بوهای
شیرین کودکی، مزه های لذیذ قدیمی و موهبت های ساده گذشته، مثل خطوطی فرار در فضا، از
پهنه زندگی ما - زندگی من - دور می شود.» چه بیداری تلخی!
گلی ترقی
در چهار داستان
بخش بعد، جای شادی و سرخوشی داستان های پیشین را نوعی اضطراب ناشی از پرتاب شدن به
جهانی غریبه فرامی گیرد. در «خدمتکار» سال های پس از انقلاب با نوعی گنگی و هراس جاری
در فضای داستان توصیف می شود. پایان یک عهد: «دری برای همیشه بسته شد» و دوره ای تازه
آغاز شد. «چیزی گنگ و مجهول و ناآشنا. منطق حادثه ها را نمی فهمیدیم و تاریخ، چون هجوم
قبیله ای ناآشنا، عادت های قدیمی و ته مانده اساطیری خاطره های مان را به یغما می برد.»
از همین گنگی و ناآشنایی است که راوی داستان ها به تبعیدی خودخواسته تن می دهد، تا
شاید لااقل خاطره هایش را مصون دارد. «مادام گرگه» و «خانه ای در آسمان» و «عادت های
غریب آقای الف در غربت» دلهره های زیستن ایرانیان مهاجر در شهر پاریس را بازتاب می
دهند؛ دلهره های ناشی از جدایی از جامعه سنتی و مواجهه با مشکلات جامعه مدرن. آدم های
این داستان ها که پیوندهای شان را با زادبوم از دست داده اند، احساس بی ریشگی می کنند
و غربت مکانی تا حد غربتی وجودی گسترس می یابد: «من در این جا گم شده و سرگردانم و
معنی چیزها را نمی فهمم.» ترس از بی ریشگی و گم شدن، مرحله گذر از زیستی قبیله یی و
پیشامدرن و یافتن هویتی تازه به عنوان یک «فرد» امروزی است.
«خانه» محور همه
داستان های ترقی است؛ پناهگاهی امن که خاطراتی خوش از آن داریم. یادآور سال های کودکی
و جوانی است. به قول باشلار «خانه گوشه دنج ما، سهم ما از جهان است. نخستین دنیای مان،
جهان هستی ما با همه معانی این واژه است.» قهرمانان همه داستان ها در جست وجوی خانه
ای از آن خود تصویر می شوند.
در داستان «درخت
گلابی» (کلک، زمستان 1373) جست وجو در خاطرات تا حد جست وجویی در معنای حیات ارتقا
می یابد. مبارز سیاسی پیشین، استاد دانشگاه و نویسنده پرکار امروز، به باغی در دماوند
پناه آورده تا دور از اغیار، آخرین کتابش را بنویسد. اما حس می کند حرفی برای گفتن
ندارد و به نوعی «ملال آرام و خوشایند» رسیده است.
زمانی از خود
به درمی آید که باغبان او را متوجه وضعیت درخت گلابی می کند. درخت که زمانی بارورترین
بوده، امسال بار نداده است. باغبان نویسنده را به تدریج به یاد دوران کودکی اش می اندازد.
او، دورمانده از اصل خویش، همه رنگ و لعاب
ها و القاب را کنار می زند و با یاد عشق نخستین، در بی خویشی غریبی غوطه ور می شود.
باغبان به فکر
گوشمالی دادن درختی است که قهر کرده و بار نداده. نویسنده اما نگران پسربچه 12 ساله
ای است که «نوک درختی بلند نشسته و چشمش خیره به ذره های چرخان نور در هواست.» کم کم
درمی یابد که بهترین سال های زندگی اش همان سال های کودکی بوده و پس از آن، به واقع
زندگی نکرده، زیرا همواره نگران خدشه برداشتن تصویری بوده است که دیگران از او ترسیم
کرده اند.
قرار گرفتن در
فضای دل فریب دوران کودکی موجب بیداری روحی او می شود. درخت گلابی که چون فرزانه مبهوت
«سخت در فکر» است، بازتاب دهنده وضع روحی کنونی
اوست که پس از عمری دویدن، لزوم توقف برای مراقبه در حال خویشتن و رسیدن به نوعی بی
نیازی را دریافته است.
داستان گلی خواننده
عصر شتابکاری ها را به تأمل در احوال خویشتن فرامی خواند. در سال های آرمان باختگی
و عرفان گرایی، از ما می خواهد قیل و قال روزمره را فروبگذاریم و رهسپار جهانی شویم
که مه آلودگی رویا به آن نوعی بی کرانگی می بخشد. قهرمان داستان، به مدد طبیعت و خاطره،
تجربه ای را از سر می گذراند و سرشار از اندوه و دانا شدن به وضع خود، به مرحله ای
می رسد تا زندگی را جور دیگر ببیند.
۱ نظر:
خانم ترقى قلمى بسيار شيوا وزيبا دارند . خواندن رمان هاى ايشان بمن آرامش ميدهد
ارسال یک نظر