گفتگو با اسفندیار منفردزاده/ آهنگساز چرا «نماز» فریدون فروغی «نیاز» شد؟!

ماهنامه هنر موسیقی: «فریدون فروغی» دو ترانه با آهنگسازی «اسفندیار منفردزاده» خوانده است. ترانه «نماز» که با نام «نیاز» نیز منتشر شده است و دیگری «فریادرس» که در فیلم «تنگنا» ساخته «امیر نادری» قرار گرفت.

«فریدون فروغی» دو ترانه با آهنگسازی «اسفندیار منفردزاده» خوانده است. ترانه «نماز» که با نام «نیاز» نیز منتشر شده است و دیگری «فریادرس» که در فیلم «تنگنا» ساخته «امیر نادری» قرار گرفت. به همین منظور و برای گفتگو با این آهنگساز که پیش از انقلاب بسیار پرکار بوده است، به سراغ ایشان رفتیم. فرآیند انجام این مصاحبه و انجام آن در آخرین لحظات بسته شدنِ این پرونده به شکلی بود که امکان طرح پرسش های تکمیلی برای رفع برخی ابهامات و بیان توضیحات بیشتر به وجود نیامد. آنچه پیشِ رو دارید حاصل گفتگوی ما درباره دو ترانه گفته شده است.

جناب منفردزاده! کاری به نام «نماز» را ساختید که نامش به «نیاز» تغییر کرد؛ چرا این اتفاق افتاد؟

من روی شعری سروده «شهیار قنبری»، موسیقی ترانه ای را ساختم که نامش «نماز» بود و البته نامش نماز ماند و خواهد ماند. بهتر است همگان بدانند (بدون پخش این ترانه از رسانه ها) پس از گذشت چند ماه که از پخش صفحه آن گذشت و به دنبال استقبال و درخواست زیاد مردم برای پخش آن از رادیو و تلویزیون، فر یدون فروغی و «رامش»، بدون اجازه من و قنبری، «من نمازم تو رُ هر روز دیدنه» را به صورت «من نیازم...» خواندند تا ا رسانه های دولتی قابل پخش باشند و با اعتراض برخی ها روبرو نشوند. «نیاز» نامی بود که به خواست رادیو با صدای آن دو خوانده شد و نه «ساواک»

پس از آن بود که نشریات و رسانه ها توانستند «نیاز» را تبلیغ کنند. بد نیست بدانید که پس از گذشت بیست و چند سال از انقلاب، جوانی لس آنجلسی خوان و البته بدخوان، در لس آنجلس بدون اجازه خالقان ترانه، نمی دانم چرا «نماز» را «نیاز» خوانده است. شاید نمی داند که «نیاز» بیان درخواست احتیاج جسمی انسان است اما «نماز» بیان احتیاج عاطفی و احساسات عاشقانه و انسانی.

«نماز» را برای خواندن در کجا و به چه کسی سپردید؟

این ترانه را با صدای فریدون فروغی و رامش ضبط کردیم و برای تکثیر روی صفحه و انتشار آن به دو پخش کننده متفاوت فروختیم و به هیچ وجه آن را به رادیو و تلویزیون نسپردیم. از ترانه «مرد تنها»، با صدای «فرهاد» برای فیلم «رضا موتوری» به بعد، من اشعار را برای ترانه شدن به سلیقه خودم انتخاب می کردم و از این رو می دانستم انتخاب من با سلیقه «شورای شعر و ترانه رادیو» منطبق نیست و آن اشعار، قابل پخش نیستند. به دلیل همین شرایط هم بود که روی صفحه «داش آکل» نوشتم: «پخش از رادیو تلویزیون های کشور ممنوع است.»

آیا دستگاه امنیتی برای ساخت این ترانه با شما برخوردی هم داشت؟

بله؛ بعد از انتشار صفحه «نماز» در آذر ماه 1351، سه دفعه به ساواک احضار شدم و از من بازجویی شد. می گفتند این ترانه توهین به اسلام است! یک بار یک نوازنده ویلن با نام مستعار «عباس تجویدی» که بازجوی ساواک بود، گفت شرکت تولیدکننده این کار، یهودی است و شما آگاهانه و عمدا این ساز را کوک کرده اید. شما قم را به هم ریخته اید! همین احضارها و بازجویی ها برای شهیار قنبری و «خسرو لاوی» (ناشر یهودی اثر) نیز اتفاق افتاد.

آیا شما در جریان اجراهای مجدد این ترانه با نام «نیاز» هم همکاری داشتید؟

اجرای مجددی نشد؛ تنها هر جا که کلمه «نماز» بود آن را «نیاز» خواندند. نه؛ اصلا من موسیقی بدون کلم را در اختیار خوانندگان قرار نداده بودم و نه من و نه قنبری اجازه اجرای مجدد و تغییر «نماز» به «نیاز» را نداده بودیم و با آنکه خوانندگان این ترانه هر دو از نارضایتی ما آگاه بودند، به رادیو رفتند و آن واژه دولت پسند را بازخوانی کردند و توانستند بدونتمایل من، پخش آن را از رسانه های دولتی ممکن کنند اما با وجود تبلیغات بسیار برای «نیاز»، این ترانه با نام «نماز» در خاطره جمعی مردم شکل گرفت و ماند.

با اینحال، چه شد که فریدون فروغی، ترانه دیگری از ساخته های شما را برای فیلم تنگنا اجرا کرد؟

انتخاب صدا برای آهنگساز درست مانند انتخاب ساز است. انتخاب فروغی برای تنگنا پیش از «نیاز» بود و پایان همکاری من با ایشان بعد از تجاوز (!) به ترانه «نماز». ترانه «تنگنا» نخستین کاری بود که با صدای فریدون فروغی روی شعری از «فرهاد شیبانی» برای موسیقی متن فیلم ساختم و ضبط کردم. فریدون هم به خوبی و زیبایی آن را اجرا کرد.

آیا فرهاد شیبانی این ترانه را پیش از فیلم ساخته بود یا بر مبنای داستان فیلم آن را سرود؟

فرهاد شیبانی هرگز ترانه ساخته است؛ چون شاعر – آهنگساز نبوده است. (مانند «عارف قزوینی» یا «جهانبخش پازوکی») این شاعر بزرگوار و دوست داشتنی؛ تنها «شعر» سروده است و این شعر را من از میان اشعارش مناسب و همدل با فیلم دیدم. اجازه دادند که آن شعر را ترانه کنم و به کار گیرم. متن ترانه با موضوع فیلم همخوانی کامل دارد. ترانه «تنگنا»، بیان شاعرانه داستان زندگی «علی خوش دست» قهرمان آن فیلم است.