زمانی در همین تهران مردم با دیدن تصویری از چهره
«جمشید آریا» و «سعید راد» بر سر در سینماها، برای دیدن فیلم صف می کشیدند.
پوسترها در آن دوره به عنوان اصلی ترین ابزار تبلیغات
بودند؛ ابزاری که حالا تاثیرگذاری خود را از دست داده اند. سال ها پیش خیلی ها فقط
با دیدن پوستر یک فیلم، تصمیم می گرفتند بلیت آن را بخرند و در سالن سینما به تماشای
آن بنشینند. قدرت بصری یک پوستر در آن دوران به حدی بود که خیلی ها فقط با دیدن چهره
ستاره ها و نقاشی هایی مرتبط با مضمون فیلم، جلوی سینماها صف می کشیدند. اینکه چه عواملی
باعث شده است مردم شور و شوق گذشته را برای دیدن فیلم در سینما نداشته باشند، بحث دیگری
است، اما آنچه که مشخص است این است که دوران تاثیرگذاری پوسترهای سینمایی سال هاست
تمام شده است.
پوسترها صفحات کاغذی هستند که بر روی آنها نوشته
ها، طرح ها و نقاشی هایی برای انتقال یک پیام یا تبلیغ یک اثر هنری یا کالای تجاری
چاپ می شود. ویژگی مهم یک پوستر این است که باید بتواند با پیام و تصویرش با مردم ارتباط
بگیرد و توجه آن ها را به خود جلب کند. طراحی پوستر در ابتدا زیرمجموعه ای از هنر نقاشی
بود و از این هنر برای طراحی استفاده می کردند. بعدها طراحی پوستر بخشی از هنر گرافیک
شد و گرافیست ها با قابلیت هایی که این رشته برایشان داشت، توانستند تحول بزرگی در این زمینه به وجود بیاورند.
«ژول شره» طراح فرانسوی را پدر هنر پوستر می دانند.
«تولوز لوترک» نیز پس از شره تحول بزرگی در این هنر پدید آورد و آن را به شکل مدرنش
معرفی کرد. هنر او در این زمینه آن قدر قابل توجه بود که با طراحی اولین پوسترش در
سال 1891 به شهرت رسید. در قدیم پوسترها را طوری طراحی می کردند که بتوان آن را به
گردن اشخاص آویزان کرد. این پوسترها را که روی چوب چاپ می شد به کسانی می دادند تا
با آویختن به خود در شهر پرسه بزنند و مردم پیام تبلیغاتی آن را ببینند و بخوانند.
بهزاد غریب پور، طراح و گرافیست، درباره تاریخچه
طراحی پوستر می گوید: اولین نشانه های طراحی پوستر از نقاشی شروع شد. نخستین طراحان
پوستر فرانسوی ها بودند که از هنر نقاشی برای طراحی پوستر استفاده می کردند. در آن
دوره پوسترها برای تبلیغ برخی از مکان ها طراحی می شدند و بعدها کاربرد آن ها وسیع
تر شد و برای تبلیغ محصولات فرهنگی و تجاری نیز طراحی شدند.
او می افزاید: زمان اطلاع رسانی یک پوستر باید
خیلی کوتاه باشد. مخاطب در مواجهه با آن نباید معطل شود و بتواند از فونت هایی که برای
طراحی آن استفاده شده، به پیامش دست پیدا کند. از طرف دیگر یک پوستر خوب پوستری است
که فقط در یک لحظه تأثیرگذار نباشد بلکه در ذهن بماند و این تأثیرگذاری را تا مدت ها
در ذهن مخاطب حفظ کند. پوستر در مرحله اول باید طوری طراحی شده باشد که مخاطب را به
سمت خود جذب کند و بعدها هم ماندگاری اش را حفظ کند.
پوسترها با مضامین مختلفی از جمله شناختی (مکان
ها و اشخاص معروف)، خبری، آموزشی و تربیتی، فراخوان و اطلاع رسانی، اقتصاد و تجارت
طراحی می شوند، اما جایگاه آن را در صنعت سینما نمی توان نادیده گرفت. در سینمای دنیا
از همان سال های ابتدایی، چهره ستاره های سینما که با رنگ و فرم سعی در جذب تماشاچی
به سالن های سینما داشتند، بر سر در سینماها نقش بست و مردم را به دیدن فیلم ها ترغیب
کرد.
در ایران طراحی پوستر برای فیلم ها نخستین بار
بر پایه هنر نقاشان شکل گرفت. 21 مهر 1286 اولین آگهی نمایش فیلم در عکاسخانه روسی
خان (ایوانف) در روزنامه حبل المتین (یکی از نشریه های مشروطه خواه) چاپ شد. پس از
آن آگهی های مطبوعاتی پشت سر هم در روزنامه هایی چون «صور اسرافیل»، «صبح صادق» و به
ویژه «ایران نو» چاپ شدند. دو سال بعد در پاییز 1288 اولین پوستر سینمایی ایران که
دعوت به تماشای فیلم در سینما فاروس (سینمای روسی خان) در خیابان لاله زار تهران بود،
متولد شد.
از اواخر دهه 1290 تا اوایل 1300 به خاطر تلاطمات
سیاسی در ایران و جهان از جمله قیام جنگل، سقوط سلسله قاجار، جنگ جهانی اول و انقلاب
بلشویکی در روسیه معدود سالن های سینما از رونق افتادند با فرو نشستن این اتفاقات از
سال 1304 به بعد و تأسیس سالن های جدید سینما، اعلان های سینمایی نیز جان تازه ای گرفتند.
«آبی و رابی» ساخته آوانس اوگانیانس از نخستین
فیلم های ایرانی بود که برایش پوستر طراحی کردند. پوستری که برای آن طراحی شده بود
تصویری است از بازیگران فیلم که نگاه متعجب خود را به بیرون از کادر دوخته اند. پوستر
فیلم «دختر لر» ساخته عبدالحسین سپنتا نیز از نخستین پوسترهای سینمایی ایران بود که
توسط کمپانی امپریال بمبئی طراحی شده بود.
تا قبل از سال 1327 که سینماهای ایران از فیلم
های خارجی اشباع شده بودند، طراحان پوستر در ایران طرح هایی را برای این فیلم ها تهیه
می کردند. بعد از این دوره بود که خطاطان و نقاشان ایرانی دست به کار می شوند و برای
فیلم های داخلی پوستر طراحی می کنند. «با شرمسار» اسماعیل کوشان، «آخرین شب» حسین دانشور،
«چهارراه حوادث» ساموئل خاچیکیان، «گلنسا» سرژ آزاریان و ... از جمله فیلم هایی هستند
که تا قبل از دهه 40 و 50 که شروعی برای دوره جدیدی از پوستر در ایران بود، برایشان
پوستر طراحی شد.
طراحی پوستر در ایران با نام «مرتضی ممیز» گره
خورده است. او با تعدادی از اساتید گرافیک توانست از دهه 40 به بعد این هنر را به صورتی
مستقل از نقاشی معرفی کند. غریب پور در این باره می گوید: اولین پوسترها در ایران در
حدود سال های دهه 40 شمسی طراحی شدند. اولین ابداع کننده و طراح پوسترها به این شکلی
که می بینید مرتضی ممیز بود. او این هنر را منسجم و آکادمیک کرد. در آن سال ها این
هنر با نقاشی هم سنگ بود.
معروف ترین طراحی پوستر ممیز برای فیلم، پوستر
فیلم «گوزن ها» است. «گوزن ها» در سال 1353 به کارگردانی مسعود کیمیایی ساخته شد و
از آن به عنوانی یکی از بحث برانگیزترین و برترین فیلم های تاریخ سینمای ایران یاد
می شود. غریب پور درباره این پوستر اظهار می کند: موضوع سینما خیلی به رونق بخش طراحی
پوستر کمک کرد. من همیشه از پوستر فیلم «گوزن ها» را که مرتضی ممیز آن را طراحی کرده
است، به عنوان یکی از بهترین کارهایی که در این زمینه دیده ام، یاد می کنم. در این
پوستر تمام عناصر، لوگو و طراحی آن کاملا فکر شده و دقیق است.
«ستارخان» (علی حاتمی)، «آرامش در حضور دیگران»
(ناصر تقوایی)، «مغول ها» (پرویز کیمیاوی) «غریبه و مه» (بهرام بیضایی) و «طبیعت بیجان»
(سهراب شهید ثالث) از دیگر پوسترهای طراحی شده توسط ممیز هستند.
محسن دولو کاریکاتوریستی بود که از دهه 40 فعالیت
حرفه ای خود را در زمینه طراحی پوستر آغاز کرد. «ولگرد»، «چادرنشین ها»، «آهنگ دهکده»
و «آراس خان» از پوسترهای طراحی شده توسط این هنرمند هستند. او در سال 1347 که مجله
هفتگی کاریکاتور را منتشر کرد، در زمینه طراحی پوستر فعالیت حرفه ای و مستمر داشت.
ار میانه های دهه 40 و با پررنگ تر شدن رشته گرافیک
و استقلال آن و همچنین ساخت چند فیلم مهم از جمله «گاو» و «قیصر» طراحی پوستر در ایران
وارد مرحله جدیدی شد. فرشید مثقالی با طراحی پوستر برای فیلم های «گاو» و «پستچی»
(داریوش مهرجویی)، «دار» (رضا علامه زاده) و «شازده احتجاب» (بهمن فرمان آرا) از هنرمندان
شاخص این دوره بود.
ابراهیم حقیقی از دیگر گرافیست های فعال در این
حوزه است. حضور حقیقی در «سینمای آزاد» او را به طراحی پوستر برای فیلم های مختلف سوق
داد. او برای فیلم های «گردش در یک روز خوش آفتابی» (حسن بنی هاشمی)، «انتظار» (امیرنادری)
و «هفت تیرهای چوبی» (شاپور قریب) پوستر طراحی کرد.
پس از آغاز جنگ و آغاز دهه 60 نسل جدیدی از طراحان
پوستر کارشان را آغاز کردند. در این دوره معمولا برای دو سلیقه خاص سینمادوستان، دو
نوع پوستر تجاری و هنری برای فیلم ها طراحی می شد که محل مناقشه بود و این رویه چند
سال بعد منسوخ شد. از نیمه دوم دهه 60 که سینمای ایران با فیلم «دونده» به دنیا معرفی
شد طراحی پوستر به زبان انگلیسی در دستور کار طراحان قرار گرفت.
محمدعلی باطنی و محمدعلی حدت از نام آوران این
عرصه بودند که طراحی پوسترهای بسیاری برای سینمای ایران تا نیمه های دهه 70 به نام
آن ها ثبت شده است. اکران دوم «رضا موتوری» (مسعود کیمیایی)، «فرار از تله» (جلال مقدم)،
«دونده» (امیر نادری)، «ترنج» (محمدرضا اعلامی) و «گنج» (محمدعلی سجادی) از آثار مهم
حدت هستند.
آیدین آغداشلو نیز با نگاهی نو به طراحی پوستر،
فضای جدیدی را به وجود آورد. از آثار مهم او پوستر فیلم های «حاجی واشنگتن» (علی حاتمی)،
«کفش های میرزانوروز» (محمد متوسلانی)، «تیغ و ابریشم» (مسعود کیمیایی) و «هبوط» (احمدرضا
احمدی) است.
در دهه 60 پوسترها ستاره محور نبودند و بیشتر به
مضمون فیلم اشاره داشتند. در دهه 70 این موضوع کمرنگ تر شد و در دهه 80 کاملا از بین
رفت. با کم شدن علاقه مردم به دیدن فیلم در سینماها و عوامل دیگر، پوسترهایی که در
این دهه طراحی شدند به سمت ستاره ها متمایل بودند و چهره آن ها بخش بزرگی از پوستر
را اشغال می کرد. ورود ابزار و امکانات فنی و پدیده ای به اسم فوتوشاپ طراحی پوستر
را در سال های اخیر کاملا تغییر داده است.
غریب پور در ادامه به وضعیت این هنر در کشور اشاره
می کند و می گوید: متأسفانه هر چه جلوتر رفتیم به تعداد ژانرهایی که به فضای طراحی
پوستر وارد شد، اضافه شد و کیفیت هنری آثار پایین آمد. فراگیر شدن این هنر جنبه های
مثبت و منفی زیادی داشت. از جمله جنبه های منفی آن این بود که از کنترل خارج شد و نتوانست
مسیر مشخص خود را طی کند.
او معتقد است: این هنر در ایران حمایت عام نداشته
و پس از یک مقطع خاص دیگر دیده نشد. فکر می کنم اگر بخش تجاری دوباره راه بیفتد و بخش
فرهنگی هم در کنار آن باشد، بتوان با نگاه دوباره ای به این هنر به شکوفا شدنش کمک
کرد.
زمانی پوسترها مهمترین وسیله تبلیغاتی برای سینما
بودند اما حالا به حدی مهجور شده اند که دیگر کسی آن ها را نمی بیند و با دیدن شان
برای دیدن یک فیلم و رفتن به سینما ترغیب نمی شود.
در این گزارش از کتاب «صدسال اعلان و پوستر سینمای
ایران» نوشته مسعود مهرابی استفاده شده است.
گزارش: ایسنا - سمیرا زال پور
پوستر فیلم دختر لر
پوستر فیلم آبی و رابی
پوستر فیلم گاو
پوستر فیلم گوزنها
پوستر فیلم ستار خان
پوستر فیلم عقابها
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر