۱۳۹۲ دی ۲۳, دوشنبه

اصفهان در نخستین عکس ها

جدیدآنلاین - حمیدرضا حسینی: در یکی از روزهای سال ۱۹۶۹ میلادی، لوله آب خانه ای در مانتسر آلمان ترکید و زیرزمین خانه را آب گرفت.

در این خانه خانم ریکولتا همراه همسرش زندگی می کرد، او یک ایرانی آلمانی تبار بود که خانواده اش سال ها در محله جلفای اصفهان اقامت داشتند اما چون با مردی آلمانی ازدواج کرده بود، در آلمان زندگی می کرد.
پدر بزرگ خانم ریکولتا، یک مهندس آلمانی به نام ارنست هولتسر بود که در سال ۱۸۶۳ برای نظارت بر سیم کشی خطوط تلگراف به ایران آمد و در تلگرافخانه جلفای اصفهان مشغول کار شد. در اصفهان با مادر بزرگ ریکولتا که از ارمنیان مقیم جلفا بود، ازدواج کرد و قید بازگشت به کشورش را زد. البته بعد از بازنشستگی همراه خانواده اش به آلمان بازگشت اما زندگی در اصفهان برایش دلپذیرتر بود؛ چرا که پس از چند سال دوباره به ایران آمد و تا آخر عمر در اصفهان باقی ماند.
در زیرزمین خانه ریکولتا پنج صندوق چوبی بزرگ نگهداری می شد که ریکولتا و همسرش اطلاعی از محتویات آن نداشتند. این صندوق ها متعلق به پدر بزرگ ریکولتا بود که بعد از مرگ او نصیب مادرش، لینا شد و بعد از فوت لینا به ریکولتا رسید. او هم بدون آن که برای بازکردن صندوق ها وسوسه شود، همه را با خود به آلمان آورد و در زیرزمین خانه اش جای داد. اما وقتی لوله ترکید و آب به زیر صندوق ها رفت، بالأخره مجبور شد درشان را باز کند تا مطمئن شود که محتویات ناشناخته آن ها آسیب ندیده است.
در هر پنج صندوق تعداد زیادی جعبه چوبی وجود داشت و هر جعبه چوبی نیز حاوی تعدادی شیشه نگاتیو عکاسی بود. برای ریکولتا سخت نبود که بفهمد روی این نگاتیوها چه تصاویری نقش بسته است. او می دانست که پدربزرگش سال ها در اصفهان در کنار وظایف شغلی خود، سرگرم عکاسی از آثار و ابنیه شهر و زندگی مردمانش بود و حالا بعد از صد سال، ریکولتا به یکباره خود را صاحب یکی از غنی ترین مجموعه های عکس تاریخی می دید.
خوشبختانه به هیچ کدام از نگاتیوها آسیب نرسیده بود، چرا که پدربزرگ با وسواس زیاد صندوق ها را قلع اندود کرده بود و آب نمی توانست به درون شان نفوذ کند. در کنار عکس ها، دستورالعمل های شیمیایی مربوط به آن ها و نیز یادداشت های هولتسر دیده می شد که حاوی اطلاعات دقیقی از تاریخ اجتماعی و صنایع و حرفه های اصفهان در نیمه دوم سده نوزدهم میلادی بود.
در صندوق ها کمی بیش از هزار قطعه نگاتیو شیشه ای وجود داشت اما بعدا معلوم شد که تعداد عکس های هولتسر بالغ بر ۳۰۰۰ قطعه بوده است. متأسفانه در زمان جنگ جهانی اول، دستیار نابخرد او ۲۰۰۰ نگاتیو را به عنوان شیشه گلخانه مورد استفاده قرار داد و موجب نابودی آن ها شد.
وقتی خبر در آلمان پیچید، ایرانیان از نخستین کسانی بودند که به سراغ خانم ریکولتا آمدند. آن ها نسخه ای دقیق از نگاتیوها تهیه کردند و نخستین بار صد قطعه از عکس های هولتسر را در جلفای اصفهان به نمایش عمومی گذاشتند. همچنین در سال ۱۹۷۶ مرکز مردم شناسی ایران کتابی را با عنوان «ایران در یکصد و سیزده سال پیش» منتشر کرد که حاوی بخش مهمی از عکس ها و یادداشت های هولتسر بود.
نسخه اصلی این عکس ها که بالغ بر ۱۰۰۹ قطعه است، هم اکنون در مرکز اسناد و مدارک سازمان میراث فرهنگی ایران نگهداری می شود. این مرکز در سال ۲۰۰۴ (۱۳۸۲) برای دومین بار، صورت کامل تری از عکس های هولتسر را در کتابی به نام «هزار جلوه زندگی، تصویرهایی از ارنست هولتسر در عهد ناصری» چاپ کرد که علاوه بر عکس های اصفهان، شامل عکس های او از تهران، کاشان، و برخی نواحی اطراف اصفهان بود.

هیچ نظری موجود نیست: