سالروز درگذشت همایون خرم: خرم، بخشی از حافظه موسیقایی مردم ایران

دیروز 28 دی ماه سالروز درگذشت هنرمندی است که ملودی ها و صدای سازش، بخش روشنی از خاطرۀ جمعی ماست، همایون خرم، شریکِ روزهایِ شاد و غمگینِ ما، شریک لحظه‌هایی که با نوای آثارش جاودانه شده است.

زندگینامه:
از آنجا که مادرش از شیفتگان موسیقی اصیل ایرانی بود و از بین مقام‌های موسیقی ایرانی، به دستگاه همایون علاقه‌ای وافر داشت، نام همایون را برای فرزند خود انتخاب کرد. خرم در سن ۱۰-۱۱ سالگی به مکتب استاد صبا راه یافت و چند سال بعد به عنوان نوازندهٔ ۱۴ ساله، در رادیو به تنهایی به اجرا پرداخت. بعدها در بسیاری از برنامه‌های موسیقی رادیو، خصوصاً در برنامه گلها، به عنوان آهنگساز، تکنواز ویولن و رهبر ارکستر آثاری ارزشمند ارائه داد.

همایون خرم

موسیقی «همایون خرم»: 
ساز همایون خرم سازی پر صلابت، سنگین و عاری از هر نوع خودنمایی بود. گر چه در شیرین نوازی خرم را نمی‌توان با پرویز یاحقی و حبیب الله بدیعی هم تراز دانست با این حال توانایی او در آفرینش آنی ملودی های جاندار و جذاب، بافت تکنوازی های او را به مراتب از کارهای دیگران خوش ساخت تر و پرمایه تر می‌سازد. از این بابت خرم و علی تجویدی را می‌توان در یک گروه قرار داد چون قابلیت آهنگسازی این دو بر نوازندگیشان چیره بود، درست عکس آنچه در مورد بدیعی و یاحقی می‌توان گفت.

نباید از قلم انداخت که خرم، همانگونه که تجویدی، آهنگسازی تجربی و منحصراً ذوقی نبود. وی بنیادهای علمی آهنگسازی را آموخته بود و بر آنها تسلط داشت. از جمله اینکه هارمونی را با فریدون فرزانه و با شیوه سارلی فراگرفته و در سازبندی از کورساکف متأثر بود. خوش سلیقگی و نوآوری های خرم در تنظیم کارهایش جدا شنیدنی است. شیوه تقسیم ملودی و همراهی سازها نزد خرم بسیار حساب شده و پرداخت کار بی خدشه و نقص است. قدر مسلم اینکه بخش گسترده‌ای از آثار خرم حافظه موسیقایی حداقل سه نسل از ایرانیان را در سیطره خود دارد. دشوار می‌شود ایرانی­ای را یافت که نتواند ترانه «امشب در سر شوری دارم» را زمزمه کند. گر چه باید تاکید کرد که اعتبار خرم هرگز در ترانه‌های ساده و همه پسندش خلاصه نمی‌شد و نمی‌شود. کارهای ارکستری او که غالباً جمله بندیهایی مرکب و پیچیده توام با ضرب آهنگ های بسیار متنوع دارند نمونه های گاه سمفونی گونه ایی از موسیقی ایرانی به دست می دهند که کمتر آهنگسازی یارای برابری با آن‌ها را داشته است.

خرم با تواناترین و حرفه ای ترین خوانندگان دوران دو دهه طلایی موسیقی ایران همکاری نزدیک داشته است. حسین قوامی، الهه، مرضیه، گلوریا روحانی، دلکش، شجریان، گلپا و ایرج از آنانند. با این حال نباید از یاد برد که «پروین زهرایی منفرد» تا چندین سال خواننده انحصاری آثار خرم محسوب می شد. سنگینی و بی پیرایگی صدای پروین قرینه سنگینی و بی پیرایگی ساز و نغمه خرم بود. علی‌رغم آن که برخی از کارهای خرم با صدای خوانندگان دیگر بازخوانی شده است، مشکل می توان گفت که درخشش و ظرافت بازخوانی ها به پای اجراهای گذشته می‌رسد. طی بیش از سه دهه تدریس، جوانان بسیاری از محضر درس خرم بهرمند شدند که امروز امانتدار مکتب استاد خود هستند. اما خرم در مصاحبه‌ای با علی دهباشی در نشریه بخارا از مانی فرضی، پژمان پورزند و بابک شهرکی به عنوان زبده ­ترین شاگردان خود نام می‌برد.

وی همچنین تحصیلات دانشگاهی خود رادردانشگاه علم و صنعت ایران در رشته مهندسی برق ادامه داد. در جلد سوم کتاب موسیقی‌دان ایرانی نوشته پژمان اکبرزاده آمده است: پس از وقوع انقلاب اسلامی در ایران، فعالیت‌های اجرایی همایون خرم دچار وقفه‌ای چندین ساله شد. اوقات او از آن پس، بیشتر صرف تدریس خصوصی ویلن و فعالیت‌های پژوهشی درباره موسیقی ایرانی شد.

از فعالیت‌های دیگر ایشان می‌توان به سخنرانی درباره:

موسیقی ایرانی در مراکز هنری و فرهنگی اروپا و آمریکا مانند دانشگاه UCLA

استاد صبا و موسیقی ایرانی دانشگاه گیلان، دانشگاه پزشکی شیراز

استاد ابوالحسن صبا انجمن موسیقی فارس

مقامات موسیقی ایرانی دانشگاه علامه طباطبایی

استاد علی نقی وزیری فرهنگسرای ارسباران

مشخصات موسیقی ایرانی دانشگاه صنعتی اصفهان

سخنرانی‌های متعدد دیگر در تالار رودکی تهران به مناسبت‌های مختلف اشاره کرد.

سمت‌ها

آهنگ‌ساز در برنامه‌های موسیقی ایرانی و برنامه گلها

استاد دانشکده موسیقی ملی

دارای درجه ۱ هنری معادل مدرک دکترا از شورای ارزشیابی هنرمندان ایران[۳] * رهبری ارکستر سازهای ملی

عضویت در شورای عالی موسیقی رادیو

برخی از ماندگارترین و مشهورترین آثار همایون خرم که در میان مردم ماندگاری و جاودانگی یافته به قرار زیر است:

سرگشته با صدای حسین قوامی

طاقتم ده

رسوای زمانه

آتش

آیا همه شما بی‌گناهید (از من بگذرید)

اشک من هویدا شد

افسانه شیرین

ای ماه من

بعد از تو هم در بستر غم می‌توان

پیک سحری

تا به کی

خدا کند عاشق شوم

در میان گلها

دلم شکستی با صدای حسین قوامی

ساقی ببین

شهزاده رویا

عالم تنهایی

قصه‌گو با صدای هوشمند عقیلی

یارم گره بر مو زده

و در سال‌های اخیر:

آهنگسازی آلبوم تنها ماندم با صدای محمد اصفهانی در سال ۱۳۷۹

آهنگسازی آلبوم رسوای زمانه با صدای علیرضا قربانی در سال ۱۳۸۸

ترانه بوی باران از آلبوم نون و دلقک با صدای محمد اصفهانی

درگذشت:

استاد همایون خرم موسیقی‌دان و آهنگ‌ساز سرشناس ایرانی روز ۲۸ دیماه ۱۳۹۱ در بیمارستان دی بر اثر سرطان روده در تهران درگذشت.