به مناسبت 90 سالگی مرتضی احمدی: پیش پرده خوانی، مردمی ترین هنر نمایشی

هنرمندان تئاتر، مرتضی احمدی را نبض فرهنگ و هنر مردم کوچه و بازار معرفی و بر حفظ، گسترش و روز آمد شدن هنر پیش پرده خوانی تاکید می کنند.

به گزارش سایت ایران تئاتر و به نقل از بانی فیلم، پیشینه پیش پرده خوانی به تئاتر یونان باستان برمی گردد و تاریخ تقلید از آن به بعد از رنسانس در اروپا می رسد. تفاوت عمده میان یش پرده ایرانی با فرنگی در محتوای آن هاست. پیش پرده های فرنگی بیشتر مشتمل بر موسیقی و نوشته های کوتاهی می شد که از نظر موضوع با محتوای تئاتر در ارتباط بود. در ایران ولی به مصداق هر چه می خواهد دل تنگت بگوی٬ از آن استفاده های تبلیغاتی می کردند و غالباً با حاکمیت سرشاخ می شدند و با سانسور و جریمه و زندان پاسخ می گرفتند. به این ترتیب پیش پرده خوانی کار خطرناکی بود و دل شیر می خواست که پیش پرده خوان ها داشتند و بی هیچ هراسی کار خود را ادامه می دادند. زبده ترین پیش پرده خوانان عبارت بودند از جمشید شیبانی٬ عزت الله انتظامی٬ مجید محسنی٬ حمید قنبری٬ نصرت کریمی، مرتضی احمدی و پرویز خطیبی؛ که از میان آنان تنها عزت الله انتظامی و مرتضی احمدی [اشتباه از نویسنده مطلب است چون نصرت کریمی هم در قید حیات است] در میان ما هستند. دهم آبان ماه زاد روز تولد مرتضی احمدی یکی از فعال ترین پیش پرده خوان ها است که هنوز هم بعد از 90 سال عمر همچنان به فعالیت و پژوهش می پردازد و با انتشار کتاب ها و ثبت و ضبط ترانه های قدیمی سعی در حفظ این هنر قدیمی دارد. به این بهانه به صحبت با تعدادی از هنرمندان از نسل های مختلف به ارائه دیدگاه آنان در رابطه با مرتضی احمدی و هنر پیش پرده خوانی پرداختیم.

مرتضی احمدی نبض فرهنگ عامیانه است

داریوش اسدزاده، بازیگر و هنرمند پیشکسوت تئاتر، سینما و تلویزیون می گوید: مرتضی احمدی یکی از هنرمندان قدیم و پرده خوان است که در این کار یدی طولانی دارد. او به خوبی قادر است مردم را به هنر تئا تر و پیش پرده خوانی جذب کند. اکنون نیز با نگارش کتاب های پژوهشی، اشعار و ترانه ها تلاش می کند تا هنر های قدیمی را به نسل جوان بشناساند.

او ادامه می دهد: غیر از مرتضی احمدی و عزت الله انتظامی دیگر کسی نمانده است. ثبت و حفظ آموخته ها و تجربیات این افراد ضروری و با ارزش است، چراکه اینان عمر خود را در صرف هنر کردند.

همچنین بهزاد فراهانی یکی دیگر از بازیگران و کارگردانان پیشکسوت تئاتر و سینما، مرتضی احمدی را نبض فرهنگ فولکلور ایران می داند و بیان می کند: احمدی نبض کوچه های قدیم تهران و فرهنگ عامیانه است. او نبض فضیلت تئاتر و حفظ واژگان اصیل مردم زحمت کش است. شاید بتوان گفت تنها پیش پرده خوانی است که تلاش کرده تا همه چیز را حفظ کند. متاسفانه بسیاری از این ترانه ها را نمی شود خوانش کرد اما تا همین اندازه نیز جای امیدواری است. جوانان باید آثار این بزرگ را بخوانند باشید و ترانه هایش را بشنوند.

صدای بلبل های تهران

اردشیر صالح پور، پژوهش گر و استاد دانشگاه، با بیان ارزش های اخلاقی این هنرمند پیش کسوت اظهار می کند: مرتضی احمدی صدای تهران قدیم است. صدای اصالت ها و ارزش های گذشته، صدای نغمه های بلبلان باغ های تهران قدیم، تهرانی که باغ بود و چشمه های جاری او خوش گوار و با صفا. صدای ابرام غزلخون، اصغر ننه و هردمبیل که بر چهار راه حسن آباد می نشست و ضربی خوانی هایش را می خواند. او پیش پرده خوان جاهلان تهران بود.

صالح پور با اشاره به تاریخچه فعالیت احمدی توضیح می دهد: او ابتدا پیش پرده های دیگران را می خواند، اما بعد ها مستقل شد و تنها شعرهای محلی را در دستگاه بیات تهران در پیش پرده ها و تماشاخانه های تهران اجرا می کرد. بیات تهران زمینه خوبی برای پیش پرده خوانی بود و رایج ترین و مجبوب ترین گونه هنر نمایشی و موسیقایی به شمار می رفت که در دهه های ۲۰ تا ۳۰ به اوج و رواج خود رسید و تبدیل به یکی از اجزاء اجتناب ناپذیر تئا تر و تماشاخانه های تهران شد. چندان که تماشاگران هنگام خرید بلیت، نخستین پرسششان آن بود که آیا این تئا تر پیش پرده هم دارد؟

وی یادآور می شود: در پیش پرده خوانی، لحن و آواز مرتضی احمدی متفاوت بود و با فرنگی خوانی فرق داشت، به همین دلیل با اقبال بیشتری مواجه می گردید. هنوز هم شنیدن آن ها برای تمام اقشار و آحاد مردم لذت بخش است. به عبارتی می توان گفت صدای مرتضی احمدی و ترانه هایش مردمی ترین ترانه سال های اخیر به شمار می رود که از دل برمی آید و بر دل می نشیند. یکی دیگر از ویژگی های سبک مرتضی احمدی ترانه فکاهی یا فکاهه خوانی و ضربی خوانی بود که به رادیو پا گشود، خصوصاً در روزهای جمعه طرفداران زیادی داشت، چیزی که این روز ها در میان مردم رو فراموشی رفته است و دیگر از آن ذوق در طرح موضوعات اجتماعی همچون باباشمل و آقا رضا کور خبری نیست. اما مرتضی احمدی خود را ادامه دهنده راه هردمبیل می دانست و با ابداعات فردی و ذوقی، پیش پرده خوانی را به تهران و لاله زار قدیم کشاند. او هنرمندی ایرانی و تمام عیار است.

مرتضی احمدی

تدریس پیش پرده خوانی در دانشگاه ها ضروری است

روح الله جعفری کارگردان و پژوهشگر تئاتر نیز احمدی را هنرمندی چند وجهی می داند و می گوید: احمدی در هنرهای نمایشی از جمله پیش پرده خوانی، نقالی، هنرپیشگی تئاتر، سینما، تلویزیون و همچنین در کسوت یک پژوهشگر علاقه وافری به جمع آوری و تدوین فرهنگ مردم عامه از باب زبان شناسی، متل ها، کلام محاوره ای، اشارات و تمثیل هایی که بین مردم در جریان است به خصوص شهر زادگاهش تهران دارد و در این زمینه چند کتاب به رشته تحریر درآورده است. این علاقه و پیگیری با توجه به این که خداوند با این هنرمند 90 سال عمر داده است، به علاقه او به مردم و هنر نمایش و ایران باز می گردد.

این کارگردان تئاتر با تاکید بر حفظ و شناسایی آثار احمدی و هنر پیش پرده خوانی متذکر می شود: او در کسوت یک پیش پرده خوان خوراک و تغذیه اصلی را از مردم، اتفاقات و جریان هایی که به صورت روزانه وجود دارد، می گیرد. در هنر پیش پرده خوانی همه به جز عزت الله انتظامی و مرتضی احمدی از دنیا رفته اند. وظیفه نسل امروزی است که این دانش را بیاموزد و آن را ثبت کند، زیرا با فوت هر کدام از این افراد یک ستون ماندگار در عرصه نمایشی فرو می ریزد. ما ملت شفاهی هستیم و بیشتر اسناد و مکاتب را سینه به سینه حفظ کرده ایم، در این نقل انتقالات بسیاری از اطلاعات از میان می رود. بنابر جای پژوهشکده یا موسسه ای که بتواند این خاطرات را آرشیو و به نسل بعد منتقل کند، خالی است.

جعفری می گوید: در هنر پیش پرده خوانی همه آنچه باید به مخاطب ارائه شود، توسط یک نفر صورت می گیرد پس هنر بازیگری در حد اعلا وجود دارد. در مقطعی که این افراد حضور داشتند، به این حرفه به صورت آکادمیک توجه نمی شده است، بنابراین ضروری است در دانشگاه ها سرفصل هایی تدوین شود تا این هنر ناب و مردمی آموزش داده شود چراکه با این روند بسیاری از معظلات جامعه مطرح و راهکارهای آن هم بیان می شود. این کم کاری سبب شده است تا تنها به پیش پرده خوانی به عنوان هنر موزه ای توجه شود. فکر می کنم با توجه به زاد روز مرتضی احمدی بی مناسبت نیست روزی در تقویم به نام پیش پرده خوانی داشته باشیم.

شیوه های نمایش ایرانی می توانند روز آمد شوند

حسین جمالی، کارگردان تئاتر که تجربیاتی را در بهره گیری از شیوه های نمایش های ایرانی چون نقالی و پیش پرده خوانی در به صحنه بردن نمایشنامه های کلاسیک را داشته، معتقد است: پیش پرده خوانی، نمایشی شاد و موزیکال بوده که چند دهه پیش به مضامین روز اجتماعی و مشکلات زندگی مردم می پرداخته است. چون پیش از بالا رفتن پرده اول در نمایش های لاله زار اجرا می شده است و همینطور به خاطر آنکه بیشتر از آواز و آهنگ و تصنیف در جریان روایت بهره می برده آن را پیش پرده خوانی نام داده اند. این شیوهٔ اجرا که بسیارمورد توجه تماشاگرانش بوده به بیان مصایب و مشکلات موجود در زندگی روزمره مردم می پرداخته است و چون در این تقابل پیکان توجه را به سمت حکومت دوران می چرخانده، بسیاری از هنرمندان و اجرا کنندگانش مورد ممیزی و توبیخ قرار می گرفتند. این نمایش با کشمکش ها و تاثیرات حکومت پهلوی و غربی سازی و گرایش دادن هنر های نمایشی به سمت هنرهای غربی، رو به زوال رفت.

او با اشاره به قابلیت بهره گیری از این شیوه های نمایشی در اجراهای روزآمد و امکان بهره برداری از آن ها خاطرنشان می کند: مرتضی احمدی به عنوان یکی از تنها بازماندگان این شیوه اجرایی است، پژوهش های او در این زمینه راهگشاست، اما طبیعتاً کافی نخواهد بود. این شیوه نمایشی از قابلیت های اجرایی بسیاری برخوردار است که می توان از آن بهره برد. این شیوه ها اگر روز آمد شوند می توانند با سلیقه مخاطب امروزی هماهنگ شده و اجرای بسیار گرمی را با مخاطب به اشتراک بگذارند.