برش هایی از هنر ایران

جدید آنلاین - ساجده شریفی: تابستان امسال موزه هنر مدرن پاریس، درگیر به چالش کشیدن تاریخ ایران معاصر است.

روایت و تصاویری از شهر قصه تا روایت فتح، از بهمن محصص تا باربد گلشیری، نقاشی و عکس و کولاژ، فیلم و صدا و مستندات به ترتیب زمان، از ۱۹۶۰ تا به امروز.

در این نمایشگاه که «تاریخ ناویراسته» نام دارد دویست اثر هنری از بیست هنرمند ایرانی به نمایش درآمده است. نمایشگاه چنان که از نامش پیداست برش هایی است از تاریخ هنری ایران در نیم قرن اخیر و چیدمانی است از بیشتر هنر ها، با سه سرفصل: دهه ۱۳۴۰ تا پیش از انقلاب یعنی سال های نوسازی و نوزایی های هنری و فرهنگی در پایان عصر پهلوی؛ دهه انقلاب و جنگ، و تاثیر این دو واقعه بسیار مهم بر فرهنگ و هنرهای نمایشی و تصویری و تجسمی؛ و دوره معاصرکه دربرگیرنده پویایی های خلاقه هنرمندان در ۲۵ سال اخیر در داخل و خارج است.

در دوره اول کارهایی از هنرمندانی به چشم می خورد که در هنر معاصر، هریک در زمینه ای پیشگام بوده اند از  بهمن محصص (مجسمه ساز و نقاش) گرفته تا بهجت صدر (نقاش)، اردشیر محصص (گرافیست و طنزنگار) و مرتضی ممیز (گرافیست و طراح). آثار فیلمسازانی چون پرویز کیمیاوی و نمایشگرانی چون بهمن مفید (آفریننده شهر قصه) و عکاسانی چون کاوه گلستان، با عکس های تاریخی اش، نیز در این دروه حضور دارند. نقش جشن هنر شیراز در معرفی هنر غربی و شرقی و نوآوری های آن نیز در این جا جلوه گر است.

در بخش دوم آن چه که دیده می شود، تنوع تصاویر و نمادهایی است که در دوره قبل و بعد از انقلاب و جنگ پدید آمده و نیز آمیزه های هنری که در کار گروهی از هنرمندان تجلی یافته. هنر در ایران  با انقلاب و جنگ دچار جهشی بزرگ شد، شکاف میان هنر رسمی و غیر رسمی بیشتر شد و بهره گیری هنر از فضای عمومی شاهد بزرگترین دگرگونی بود. عکس های بهمن جلالی و رعنا جوادی و دیگران از روزهای انقلاب که به همت کریم امامی در کتاب «روزهای خون، روزهای آتش» نشر یافت، در این نمایشگاه به صورت اسلاید عرضه شده است. برخی از  مستندهای کامران شیردل و نیز نوارهایی که در ایام انقلاب از تلویزیون پخش شد، از مستندهای این نمایشگاه است. کارهای مرتضی آوینی و فیلم و عکس های او از جنگ ایران و عراق هم خشونت جنگ و هم حضور مردم را در آن به تصویر کشیده است.

بخش سوم در کارهای نسلی به نمایش درآمده که بیشتر پس از انقلاب به دنیا آمده اند و برخی از آن ها هم به غرب مهاجرت کرده اند. آثار آن ها گاه با نوعی نوستالژی همراه است و گاه طنز. گاه هم مستند های واقع گرایانه چه در فیلم یا عکس و چیدمان، وجه مشترک آن ها است. دیگر برای آن ها، تصویر لزوما شیئی برای نمایش زیبایی نیست. آن ها زندگی دگرگون شده ایرانیان را در ساحت های متنوع و بیشتر فردی آن ثبت کرده اند. یا به سوژه های دیگر از پدیده هایی نو در زندگی ایرانیان پرداخته و کوشیده اند گذشته را از  نگاهی نو بررسی کنند.  این را می توان در چیدمان های نرمین صادق دید که نگاهی دیگر دارد به «منطق الطیر عطار».

در برش های تصویری در ظاهر به هم ناپیوسته این نمایشگاه، بیننده در کنار دیدن آثاری خلاق و متنوع از هنر ایران، با پرسشی اساسی و چالشی رو به رو می شود. او به فکر وادار می شود تا محیط هنری و فرهنگی ای را که این هنرها در آن خلق شده اند بهتر بشناسد و به محدودیت های اجتماعی و سیاسی، سرچشمه های الهام و آفرینش و نیز تلاش فردی هنرمند  برای بیان خلاقیت دراین چارچوب ها پی ببرد.

اودیل بورلورو (Odile Burluraux) یکی از اعضای گروه برگزاری نمایشگاه های موزه هنرهای پاریس، که در راه اندازی نمایشگاه تاریخ ناویراسته شرکت داشته، درباره گروه برگزارکننده نمایشگاه می گوید: گروه متنوعی داشتیم مثلا نرمین صادق که خودش هنرمند است. مراد منتظمی که مورخ هنر است. کاترین داوید هم که یک کمیسر همیشه مسافر. این گونه گونی پویایی بیشتری به روند گزینش و چیدمان آثار نمایشگاه داده است. نمی شود به طور دقیق گفت، کاری که در این نمایشگاه روی هنر ایران انجام شده، تا چه حد با باقی نمایشگاه هایی که در این باره در غرب برگزار شده، متفاوت است. معمولا نمایشگاه های مشابه یا تا سال ۱۹۷۹، یعنی سال انقلاب ایران را نشان می دهند یا هنرمندان معاصر ایرانی دهه های اخیر پس از ۲۰۰۰.

علاوه بر افراد یاد شده، ولی محلوجی، پژوهشگر هنر نیز یکی دیگر از اعضای این گروه است که مجموعه مستندی از فیلم، پوستر وآثارهنری باقیمانده از جشن هنر شیراز به همت او گردآوری و در این نمایشگاه عرضه شده است.

خانم بورلورو که برای انتخاب آثار به همراه دیگر اعضای گروه به تهران رفته از استقبال جوانان از هنر و رفت و آمدشان به این مراکز، ابراز شگفتی می کند: به نظر من هنر ایران امروز در سطح جهان دیده می شود، به ویژه به همت برخی گالری دارهای تهران که فعالیت شان دامنه بین المللی دارد. تعداد زیادی هنرمند ایرانی وجود دارند که کارهای عالی دارند و فقط کافی ست که کارشان، به نمایش گذاشته شده و مطرح شوند. با این همه، ما در این نمایشگاه به دنبال معرفی هنرمند ایرانی نبودیم. تاکید اصلی روی پیوند هنر ایران با تاریخ سیاسی کشور است. به همین جهت تعداد کمی هنرمند مشهور در غرب در کنار تعداد زیادی هنرمند کمتر شناخته شده حضور دارند که برخی شان آن قدر جوانند که این  اولین نمایشگاه شان محسوب می شود.

بخش قابل توجهی از نمایشگاه به عکس مستند تعلق دارد که نشانگر لحظات کلیدی پنجاه سال گذشته ایران بوده اند: مثلا وقتی که کارهای کاوه گلستان و بهمن جلالی را می بینیم در کنار تهمینه منزوی و بهزاد جایز، حس می کنیم که عکاسی مستند، یک سنت قوی در ایران ست که ما را به ابتدای عکاسی دوره قاجار می برد. به این ترتیب، در تمام نمایشگاه تاریخ با موضوعات مختلف به وسیله هنرمندان روایت می شود. سعی کرده ایم که این تاریخ را به چالش بکشیم و موضوع تفکر قرار بدهیم چون به نظر ما این تاریخ، هنوز واقعا تدوین نشده است. چرا که اتفاقات سیاسی و اجتماعی اخیر، مانع این کار شده است. از این رو ضرورت مکان هایی به ویژه در شهرهای بزرگ مانند تهران احساس می شود که محل نمایش و پژوهش هنر باشد. مثلا موزه هنرهای معاصر تهران، بخشی از این کار را انجام می دهد اما به تنهایی کفایت نمی کند. نمایشگاه تاریخ ناویراسته، تنها یک گام در راه مکتوب کردن ایران معاصر است.

خانم بورلورو به افق هنر ایران به شکل واقع گرایانه و نسبی خوش بین است: به نظر من امروز امکاناتی وجود دارد که هنر مستقل، جدا از بازار و مسایل اقتصادی، پا بگیرد. البته این امکانات، هنوز خیلی محدود است به چند موسسه فرهنگی و موزه و کلکسیونر. اما از جهت دیگر با خود هنرمندان است که زندگی هنری شان را در دست بگیرند و انتخاب کنند که برای چه کسی و روی چه حوزه ای و با چه ابزاری می خواهند کار بکنند. در کنار جریان هنر مستقل و آلترناتیو که هنرمندانش زندگی های کمتر آسوده ای دارند، همیشه گالری ها و هنرمندانی هستند که برای بازار کار می کنند. نمی شود به نفع یکی از این جریان ها، جلوی دیگری را گرفت اما می شود به هنر مستقل پروبال بیشتری داد.

این نمایشگاه تا ۲۴ اوت ۲۰۱۴ در موزه هنرهای مدرن پاریس برپاست. از آن جا که بسیاری از هنرمندان ایرانی مانند کامران شیردل و بهمن محصص و دیگران برای هنر آموزی و مطالعه و یا زندگی در رم بوده اند و برخی هم هنوز در رم زندگی می کنند، قرار است از ماه دسامبر این نمایشگاه در موزه هنرهای قرن ۲۱ رم (ماکسی) به نمایش گذاشته شود.

در گزارش تصویری این صفحه به نمایشگاه «تاریخ ناویراسته ایران» در پاریس سر زده ایم. (کلیک کنید)