موسیقی ایرانیان
- صنم قلی زاده: 25 خرداد ماه مصادف بود با دومین سالروز درگذشت استاد فقید «حسن کسایی»
نوازنده بنام نی ۲۵ خردادماه ۱۳۹۱ بر اثر بیماری سرطان، چشم از جهان فروبست.
او به گفته خود
در تاریخ ۳ مهر ۱۳۰۷ در خانواده ای تاجرپیشه به دنیا آمد. پدرش، «حاج سید جواد کسائی»
از تاجران به نام آن زمان اصفهان بود که دلیل علاقه و انسی که با موسیقی داشت، با اساتید
و بزرگان آن زمان مانند سید حسین طاهرزاده، جلال الدین تاج اصفهانی، اکبر خان نوروزی،
خاندان شهناز (شعبان خان، حسین آقا، علی آقا و جلیل شهناز)، غلامحسین سارنج و ادیب
خوانساری رفت وآمد می نمود. به طوری که منزل آقا سید جواد، محفلی بود برای تجدید دیدار
و نیز ساز و آواز اساتید به نام موسیقی اصفهان. این آمد و شدها موجب شد حسن کسائی از
کودکی با موسیقی آشنا شود و به مرور زمان، علاقه زیادی خصوصاً به ساز نِی پیدا کرد
(بعد از دیدن یک نوازنده دوره گرد) و بر آن شد تا پدر، وی را نزد مهدی نوایی ببرد.
وی مدتی آواز
و گوشه های موسیقی ایران را نزد استاد تاج اصفهانی و ادیب خوانساری آموخته و نِی را
از مهدی نوایی فرا گرفت. وی هر زمان که به تهران می رفت از محضر استاد ابوالحسن صبا
استفاده می نمود.
پس از فوت مهدی
نوایی، کسایی همچنان از همنشینی با نوازندگان اصفهانی در جهت تسلط بر نوازندگی نِی
استفاده کرد. مخصوصاً از همنوازی با جلیل شهناز که به نوعی حق استادی بر گردن او دارد،
بهره برد. همنوازی با سازهای پرده داری مثل تار و سه تار او را بیش از پیش با گام های
مختلف موسیقی ایرانی آشنا کرد، به صورتی که برای اولین بار دستگاه های چهارگاه، اصفهان،
نوا و راست پنجگاه را با کوک دقیق و به صورت کامل اجرا کرد. کسایی همچنین از محضر ابوالحسن
صبا بهره های فراوان برد که می توان گفت هنر نوازندگی سه تار کسائی، یادگار انس با
این هنرمند یگانه است. سه تار نوازی کسائی تلفیقی زیبا از ترکیب نوازندگی تار جلیل
شهناز و سه تار ابوالحسن صبا است.
وی در محضر استاد
صبا به نواختن ردیف ها پرداخت و با هنرمندانی چون خالقی، مشیر همایون و حسین محجوبی
نیز می نواخته است.
حسن کسایی
کسائی به طور
مستقیم نتوانست از محضر نایب اسدالله استفاده کند، ولی در دوره ای بسیار کوتاه نزد
یکی از شاگردان وی مهدی نوایی، تمام اندوخته های او را فراگرفت. این موضوع از جهتی
دلیل بر استعداد فراوان کسائی و از جهتی دیگر، نشان از محدودیت و سادگی تکنیک نوازندگی
نی در آن زمان می باشد.
وی که از کودکی
علاقهٔ زیادی به موسیقی داشت، از سن دوازده سالگی شروع به نواختن نِی کرد و در سن سیزده
سالگی به مکتب استاد نوایی رفت (نوایی از شاگردان نایب اسدالله است و دیگر شاگرد نوایی،
یاوری می باشد که او هم اصفهانی است). کسایی در محضر استاد صبا به نواختن ردیف ها پرداخت
و با هنرمندانی چون خالقی، مشیر همایون و حسین محجوبی نیز می نواخته است. وی کنسرت
هایی نیز با ادیب خوانساری و اجراهایی با تاج اصفهانی داشته است.
کسائی، در سن
۲۰ سالگی نخستین اجرای تکنوازی نی خود را در دستگاه همایون در تئاتر اصفهان به صحنه
برد و یک سال بعد قطعه معروف سلام را در دستگاه چهارگاه ساخت که از معروف ترین قطعات
موسیقی ایرانی به شمار می رود. این قطعه بعدها توسط حسین علیزاده در آلبوم صبحگاهی
با سازبندی و ارکستراسیونی حجیم بازسازی شد.
کسائی، در سال
۱۳۲۹ برای اولین بار نی را به ارکستر برد و با ارکستر رادیو ارتش اصفهان همکاری خود
را شروع کرد. در سال های بعد با ارکسترهای متعدد رادیو به سرپرستی هنرمندانی چون ابوالحسن
صبا، حسین یاحقی، حبیب الله بدیعی، محمد میرنقیبی، همایون خرم و دیگران به فعالیت خود
در این زمینه ادامه داد. در سال ۱۳۳۵ به دعوت داوود پیرنیا به برنامه گل ها راه یافت
و تا سال ۱۳۵۷ که در گلچین هفته شرکت نمود، با این سلسله برنامه، همکاری داشت.
از سال ۱۳۴۶،
فضای کاری کسائی ابعادی جهانی هم پیدا می کند و یک صفحهٔ دورو در مایه های شور و ماهور
از نوازندگی نی او به همراه تنبک جهانگیر بهشتی توسط کمپانی C.B.S فرانسه ضبط شده و در سال ۱۳۵۴ در نقاط مختلف جهان پخش
شد. همچنین، کسائی تا سال ۱۳۵۶، برنامه های متعددی در جشن هنر شیراز برگزار کرد و با
نوازندگان بزرگ جهان از جمله راوی شانکار، شاران رانی و بسم الله خان، دیدار کرد.
بعد از انقلاب،
به دلیل فضای نه چندان مناسبی که برای موسیقی ایجاد شد، وی آخرین برنامه رسمی خود را
در رادیو ایران با همکاری جلیل شهناز، محمدرضا شجریان و جهانگیر ملک اجرا کرد. در این
سال و تا قبل از سال ۱۳۶۱، آرشیو موسیقی رادیو اصفهان از بین رفت و کسائی هم از صدا
و سیما برکنار و حقوقش قطع شد.
کسائی در دههٔ
۱۳۶۰، به کشورهای آلمان، انگلستان، فرانسه و هلند سفر کرد و در چند برنامه رادیویی،
به اجرای برنامه پرداخت. در سال ۱۳۶۹، تندیس وی در گالری مفاخر هنری جهان در لندن نصب
شد. پس از آنکه کسائی در سال ۱۳۷۰، در جشنواره نی نوازان در تالار اندیشه شرکت کرد،
فعالیت او دوباره رونق گرفت و در سال ۱۳۷۴، صدا و سیما مستمری وی را برقرار کرد.
حسن کسایی
در سال ۱۳۷۵ به
آمریکا و کانادا سفر کرده و در محافل شعر و موسیقی شرکت کرد. در سال ۱۳۷۶ هم با تلاش
محمدرضا لطفی، انجمن دوستداران موسیقی ایرانی واشنگتن، مجلس گرامی داشتی برای کسائی
بر پا داشت. در سال ۱۳۷۸ موفق به دریافت نشان درجه یک فرهنگ و هنر شد. همچنین در سال
۱۳۸۱، به عنوان چهرهٔ ماندگار موسیقی انتخاب و تقدیر شد.
در سال ۱۳۸۱ محمد
جوادکسایی (فرزند حسن کسائی) کتاب «از موسیقی تا سکوت» را که حاصل نیم قرن تلاش موسیقایی
حسن کسائی است، با مقدمه بیژن ترقی به بازار کتاب عرضه کرد.
حسن کسائی در
اصفهان سال ها مکتب دار موسیقی اصفهان در رشته های نی، سه تار و آواز بوده است. اگرچه
بیشتر آثار حسن کسایی بداهه نوازی است تا موسیقی پیش ساخته، ولی امروز بخش زیادی از
ضربی ها و حتی آوازی های نوازندگان نی، بهره گرفته از نوازندگی های اوست. کسائی در
نواختن نِی ایرانی همانند نداشت و در اوقات فراغت به تکمیل سه تار می پرداخت. وی در
زندگی هیچ دلبستگی ای به جز موسیقی نداشت. وی در شهر زادگاه خود، اصفهان در کوی عباس
آباد زندگی می کرد. دیده شده بود که او حتی با لوله کردن کاغذی ساده و سوراخ کردن آن
اقدام به نواختن نی می کرد که این در یکی از نوارهای صوتی آموزشی وی نیز بیان گردیده
است. حسن کسائی که از پیشکسوتان موسیقی سنتی به شمار می آمد، بر خلاف بسیاری از آنان
ذهن و اندیشه ای نوگرایانه دارد. ردیف موسیقی سنتی را «وحی منزل» تلقی نمی کرد.
استاد حسن کسایی
در ۲۵ خرداد ۱۳۹۱، پس از سپری کردن ۲ ماه در حالت کما، درگذشت. مراسم خاکسپاری وی در
سکوت خبری و به صورت شبانگاهی با حضور جمعی از اعضای خانواده و شاگردان استاد برگزار
شد و طبق وصیت زنده یاد کسایی مبنی بر خاکسپاری در کنار مقبره استاد تاج اصفهانی، پیکر
ایشان در تخت فولاد اصفهان و در فاصله کمی از مقبره این استاد موسیقی به خاک سپرده
شد.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر