حسین دهلوی، از خردورزترین آهنگسازان معاصر ایران

رادیو زمانه - محمود خوشنام: به طور کلی می توان گفت آهنگسازانی که علاوه بر موازین علمی موسیقی بین المللی با موسیقی سنتی و کیفیت هایش آشنایی کافی دارند، بهتر توانسته اند توازنی بین تکنیک و محتوا ایجاد کنند.

حسین دهلوی از این نظر یکی از اهنگسازان پیشرو ایران به شمار می آید. حسین دهلوی در سال ۱۳۰۶ در تهران زاده شد. او از یازده سالگی آموزش موسیقی را نزد پدرش آغاز کرد. پدر او از شاگردان علی اکبر شهنازی بوده و در کلاس ابوالحسن صبا، آموزگار بزرگ موسیقی ملی ایران هم شرکت کرده است.

 حسین دهلوی با همه بهره هایی که از دانش و تجربه صبا می گرفت، از همان سال های نوجوانی فکر می کرد که باید بیش از این ها پیش رفت، باید بیش  از این ها آموخت و آموخته ها را باید بیش از این ها به کار بست. او بعد از مرگ صبا به رهبری ارکستر شماره یک هنرهای زیبا برگزیده شد. با این حال در سال ۱۳۳۶ تصمیم گرفت در هنرستان عالی موسیقی در رشته آهنگسازی تحصیل کند. حسین ناصحی نخستین استاد او در زمینه آهنگسازی بود. او در سال ۱۳۳۹ تحصیلاتش را به پایان برد و دو سال بعد، به ریاست هنرستان موسیقی ملی برگزیده شد.

دهلوی در سال ۱۳۴۷ ارکستر موسیقی ایرانی تالار رودکی را بنیان نهاد و به یاری دو ارکستر صبا و رودکی کنسرت هایی در تهران و شهرستان ها برگزار کرد. او در این اجراها برای نخستین بار سازهای سنتی مضرابی را در کنار سازهای زهی و بادی نشاند و از این راه به اجراهایش رنگ و بویی ملی داد.

سال ها بعد او ارکستر سازهای مضرابی را به وجود آورد. این ارکستر نخستین و آخرین کنسرتش را در سال ۱۳۷۲ در تالار رودکی اجرا کرد. «سبکبال» نخستین کار ارکستری حسین دهلوی ست. او «سبکبال» را در بیست و شش سالگی آفریده و همان نیز نخستین سنگ بنای شهرتش شده است. «گفت و گوی دل» و «شوشتری برای ویلون و ارکستر» از دیگر آثار شناخته شده اوست.

«فانتزی برای گروه تنبک و ارکستر» از آثار درخشان دهلوی ست. او این اثر را در سال ۱۳۳۷ بر اساس برخی از ابتکارات ضربی حسین تهرانی و شاگرد برجسته اش، محمد اسماعیلی آفرید.

او افزون بر این در زمینه موسیقی صحنه ای نیز آثاری آفریده. نخستین دستاورد او در این زمینه «اپرای خسرو و شیرین» بر اساس منظومه عاشقانه نظامی گنجوی ست که پیش از انقلاب یکی دو بار در تالار رودکی روی صحنه رفت. دومین کار صحنه ای او باله ای ست که بر اساس داستان بیژن و منیژه از شاهنامه فردوسی آفریده شده.

حسین دهلوی همواره جانبدار نوآوری در موسیقی ملی ایران بوده است. نه تنها در حرف و نظر بلکه در اجرا و عمل هم پایبندی اش را به نوآوری نشان داده است. با این حال او در وهله نخست برای محتوای موسیقی ملی اهمیت قائل است.

حسین دهلوی بر آن بود که نمی بایست با تکرار بیش از حد موسیقی سنتی به شکل خام آن را فرسوده ساخت. البته باید از آن بخش از تکنیک بین الملی استفاده کرد که با موسیقی ملی ما سازگار باشد. او از ترکیبات خشن در موسیقی ملی پرهیز داشت و معتقد بود که نباید محتوای موسیقی ملی زیر تأثیر عوامل تکنیکی قرار گیرد. به گفته دهلوی همین پیشی گرفتن تکنیک بر محتواست که باعث می شود که سنت گرایان با هرگونه چند صدایی شدن موسیقی ملی مخالفت کنند.