این ترجمه نامه ای ست که ابراهیم گلستان، فیلمساز
و قصه نویس برجسته، در پاسخ به درخواست جشنواره بین المللی فیلم تورنتو، برای اجازه
نمایش دو فیلم از آثار «استودیو گلستان» نوشته است.
جشنواره فیلم تورنتو درصدد است تا مروری داشته
باشد بر ٢٠ فیلم کلیدی تاریخ سینمای ایران، از پیش از انقلاب تا به امروز: همگی به
انتخاب چهارده فیلمساز ایرانی (برنامه ای به تاسی از برنامه های مشابه در جشنواره های
فریبورگ و ادینبورگ). در نامه خانم آن سوفی شولو، مسئول هماهنگی های سینماتک جشنواره
تورنتو، (به تاریخ ٢۵ دسامبر ٢٠١۴) نام انتخاب کنندگان و ٢٠ فیلم منتخب آمده است، که
در این فهرست، نام فیلم های «خشت و آیینه» (به کارگردانی، نویسندگی، تهیه کنندگی و
برش گلستان) و «خانه سیاه است» فروغ فرخزاد (به تهیه کنندگی گلستان) نیز به چشم می
خورد. انتخاب کنندگان فیلم ها شامل این ١۴ فیلمساز ایرانی است: مانیا اکبری، کاوه بختیاری،
بهرام بیضایی، جعفر پناهی، رفیع پیتز، محمد رسول اف، محمود غفاری، سپیده فارسی، اصغر
فرهادی، بهمن قبادی، محسن مخملباف، شهرام مکری، امیر نادری و شیرین نشاط: و ١٨ فیلم
پیشنهادیِ دیگر عبارتند از: «حاجی آقا آکتور سینما» (اوهانیان)، «اون شب که بارون اومد...»
(شیردل)، «شب قوزی» (غفاری)، «گاو» (مهرجویی)، «پ مثل پلیکان» (کیمیاوی)، «رگبار» بیضایی،
«تنگنا» (نادری)، «مسافر» (کیارستمی)، «طبیعت بیجان» (شهیدثالث)، «یک اتفاق ساده»
(شهیدثالث)، «باغ سنگی» (کیمیاوی)، «مرگ یزدگرد» (بیضایی)، «دونده...» (نادری)، «خانه
دوست کجاست» (کیارستمی)، «آب، باد، خاک» (نادری)، «کلوزآپ، نمای نزدیک» (کیارستمی)،
«هامون» (مهرجویی) و «گبه» (مخملباف).
ابراهیم گلستان
پیش از خواندن پاسخ گلستان، شما را ارجاع می دهم
به نامه سال گذشته گلستان به انجمن آسیایی و نیز توضیح ١۶ سال پیش او درباره جشنواره
فیلم های ایرانی در نیویورک (چاپ شده در شماره ٢٢٧ ماهنامه سینمایی فیلم: آبان
١٣٧٧). کاستی های مربوط به بررسی های تاریخی سینمای ایران و حذف بخش هایی از آدم ها
و فیلم های اثرگذار در این سینما، در برنامه هایی که مدعی دادن چشم اندازهای متنوع
از جنبه های متفاوت یک سینما هستند، هنوز هم گویا در محافل «ایران شناسی» و «شرق شناسیِ»
رایج (یا بهتر: در میان مشاورین ایرانی این مراکز) به قوت خود باقی است. این نامه ای
ست نه فقط مربوط به تاریخ این سینما، که مربوط به دریافتِ سینمای امروز و شکل گیری
امروزین تصورات ما، به یمن همه تاریخ نگاری های مرسوم.
خانم آن سوفی شولوی عزیز، عذر مرا برای دیر شدن
پاسخ به نامه های آخرتان بپذیرید. من در ٢١ اکتبر برای عمل جراحیِ سنگینی، که عوارض
جانبی آن همچنان با من است، بستری شده بودم، عملی که هنوز هم مرا در بستر نگه داشته،
ناتوان از حرکت و کار. تنها دو روز پیش بود که نامه های شما را دیدم، در حالیکه برای
دسترسی به ایمیل هایم باید کمک می گرفتم: و متاسفانه تایید آن چیزی بود که در نامه
های قبلی ام به شما نوشته بودم و اشاره داده بودم.
تاسف آور است در حالیکه بعضی حسن نیت ها احتمالاً
با شور و صفا کاری را به راه می اندازند، آدم های فرصت طلب فرصت ها را از چنگ می قاپند
تا خود را در کار بچپانند و برای مقاصد خودشان در هدف های خیرخواهانِ ناشیِ پرشورِ
یادشده تقلب می آورند. برنامه و فهرست فیلم های نقل شده در یادداشت های شما در نظر
من مثال های تاسف بار اما روشنی هستند از این رفتار رقت انگیز و، شاید دشواری پرهیز
از بدبیاری.
چه مقصودی در ابتدا انگیزه گردانندگانِ پروژه شما
شده است؟ یک تاریخچه، یا گاهشمار، از فیلم های قابل ذکر و فیلمسازی در ایران، یا نمونه
ای از فیلم های قابل اشاره ساخته شده توسط ایرانیان؟ کدام معیار برای انتخابِ انتخاب
کنندگان بوده است، یا برای انتخاب هر یک از این گزیده ها، یا هر گزیده دیگر؟ اگر این
انتخاب به برخی از کارهای اشخاصِ «روشنفکر» در نظر گرفته شده محدود شده باشد، در این
صورت، در فهرستِ شما هیچ اشاره یی به «طلوع جدی» نیست، فیلمی از مرحوم احمد فاروقی،
فیلمی شوخ و شنگ، و در عین حال انتقادی هوشمندانه به هر آنچه ایرانیان بنا کرده بوده
اند و در آخرین سالِ دهه ١٩۵٠ در سطحِ بین المللی ستایش شد. هیچ اشاره ای به «یک آتش»
نیست، نخستین فیلم ایرانی که در فستیوالی جایزه گرفت: دوبار هم جایزه گرفت و آن هم
در فستیوال فیلم ونیز (١٩۶١، مجسمه طلای مرکور به علاوه مدال شیر سان مارکو). نه اشاره
ای به «موج و مرجان و خارا» که در ونیز ١٩۶٢ جایزه برد: و نه به «تپه های مارلیک»،
که باز برنده لوح شیر سان مارکو در ونیز ١٩۶۴ شد. این نخستین بارهایی بود که فیلم های
ایرانی برنده جایزه می شدند، و از سوی پیشکوست ها، مانندِ یوریس ایونسَ، رییس هیئت
داوران در ١٩۶۴، ستایش می شدند. هیچ اشاره ای به «گنجینه های گوهر» نیست، بازشماری
و بازگویی زوال و انحطاط یک جامعه سختکوش با مردمانی خوش فکر تحت لوای سلطه حُکامی
حریص، که در طلب لذتهای شهوانی بودند پیوسته. هیچ اشاره ای نیست به فیلم بلندِ دو ساعته
ای که با بی پروایی و به دقت، گیرم در حجابِ حکایتی امروزی، طبقات گوناگون یک جامعه
را در آستانه فروپاشی نشان داده بود: رخدادِ موثر تاریخی ای که، در واقع، هشت سال پس
از آن فیلمِ پیش بینی کننده رخ داد. این واقعیت که تمامی این فیلم ها کارِ یک نفر است،
نوشته و تهیه شده و کارگردانی شده توسط ارادتمندِ شما، در اینجا اساسِ بحث و امتناع
من در باب گزیده های شما در این برنامه و انتخابتان نیست.
من اطمینان دارم که این انتخابِ فیلم ها کار هیچ
یک از کارمندانِ خردمندِ شما یا هیچ منقد جدی آشنا به فیلم یا هیچ کار شناسی که با
شما همکاری کرده باشد نیست. فیلم های مرا فراموش کنید که آغازگر شوقِ کار فیلمسازیِ
جدی در چیزی حدود شصت سال پیش از این بوده اند، آن هم با وجودِ همه کارشکنی های وزارت
فرهنگِ فاسدی که، به یاریِ مخالفتهای سرمایه های انبار شده رسمی، هر نوع سدّی را بر
سر راه تهیه کنندگان مستقلی قرار می داد، تهیه کنندگانی که موفقیتشان می توانست چراغ
راهِ آیندگانی شود که برای جُستن می آمدند و درگیر کارِ فیلم ساختن می شدند.
همچنین نیز، هیچ اشاره نیست به فیلم خوش ساخت اما
به لحاظ اخلاقی قابل ایراد، هر چند از لحاظ درد شناسی بجا و به موقع که فیلم «قیصر»
مسعود کیمیایی است، فیلمی که در عین حال انضباط اصول زیبایی شناسی را به بازار عرضه
و تقاضای تهیه فیلم تحمیل کرد.
و هیچ اشاره ای به «چشمه»، فیلم ساده تکان دهنده
آرام و به شدت حساس، مطلقاً بیانگر عواطفِ قومی و روحانیِ آربی اُوانسیان، کارگردان
ارمنی- ایرانیِ جسور تئا تر. و هیچ اشاره ای به کارهای فوق العاده فرهادی از «شهر زیبا»
تا «چهارشنبه سوری» تا «جدایی...»: همه کارهایی قرص و محکم و عالی.
بسیار خوب، شما چگونه در پرتو این کارهای اساسی
و اینجا افتادگی های در اساس، عنوان تلاش های خود را تبیین و توجیه می کنید؟ اگر پروژه
شما قرار نبود بیانگر تاریخ باشد یا نوعی سنگِ علامت مسافت در کنار جاده تاریخ این
کوشش های منطقه ای و محلی، هیچ مخالفتی از طرف من پیش نمی آمد. اما حالا اینجا هستیم،
یا حداقل من باید با موقعیتی سروکار پیدا کنم که نشان دهنده یک جور بی توجهی یا بی
اطلاعی یا سوءنیت گروه انتخاب کننده است: که در این صورت من نه می توانم سکوت کنم نه
می توانم درش سهیم باشم. در کمال محبت یادآوری می کنم که فیلم متعلق به مرا که از من
اجازه نمایشش را می خواهید در اوجِ رونقِ جشنواره ها و اعتبارِ سال ها پیشِ فستیوال
کان، به وسیله خودم از برنامه فستیوال بیرون آوردم و مانع نمایش آن شدم، فقط به این
دلیل ساده که دبیرِ آن زمانیِ فستیوال تصمیم گرفته بود فیلم را تنها برای تماشاچی دستچین
شده ای از داوران و روزنامه نگاران به نمایش درآورد چرا که فیلم را برای تماشاچیِ عمومیِ
خوش پوش آزاردهنده یافته بود.
فیلم من بخصوص ساخته شده بود تا بیازارد، و من
بر تصمیم خود برای بیرون کشیدن آن از برنامه کان با وجود فشار ها و مداخله در سطوح
بالاباقی ماندم. آن وقت هم مثل حالا، فیلم ها و فیلمسازی برای من وجهی اخلاقی داشت
و من در این شغل نه برای بازیگوشی آمده بودم، نه برای وقت گذرانی نه برای ترفندهای
بُرش و زاویه های دوربین. سینما مسلماً معنی اش در چیزهای دیگری بود، و هنوز هم هست.
عذر من را مهربانانه بابت این نامه طولانی بپذیرید که ممکن است شما را برنجاند و شما
را وابدارد تا در پاسخ کلمات نیشدار درخوری بیابید: حتی در فاصله خاموشی که ما را از
هم جدا می کند. اما من، با آرامش و همدلی بسیار، و افسوسِ فراوان، آن جمله معروف ساموئل
گلدوین را به عاریت می گیرم و به عنوان تصمیم خودم در پاسخ می گویم:
«Include me out» لطفا ما یکی را ول کنید که نیستیم و نخواستیم.
با احترامات فائقه ابراهیم گلستان
نویسنده این متن سهند عبیدی است که این نامه در
شماره ۳۱۴۱ روزنامه اعتماد به تاریخ 10/8 /93 به چاپ رسیده است.
۲ نظر:
با درود
بجا بود برای حفظ امانت اصل انگلیسی نامه را هم چاپ می کردید چون در این نوشته منتصب به گلستان
خوانده خود را با یک ترویج دهنده فرهنگ داش مشتی روبرو میبیند تا یک کارگردان ( روشنفکر)که زمانی
دل و دین از فروغ فرخزاد برده بوده و شاید هم سهل انگاری مترجم باشد
شاید هم ایشان قلمشان در همین حد است و ما ایرانیان طبق معمول ایشان را در جایگاهی نادرست قرار
داده ایم مثل ......
با شناختی که از گلستان دارم ،یقین میدانم که اگر این ترجمه خود گلستان از نامه اصلی نباشد،حتما مورد قبول و تائید او هست. ذهن و زبان گلستان همیشه پر از نیش است و گاهی نوش .اغلب طلبکارانه می گوید و اغلب خود را باهوشتر و عالمتر و خوش درکتر از شنونده میپندارد (که اغلب هم حق با اوست)اصولا برای ایران و ایرانی وقع خاصی قایل نیست مگرآنکه مخاطب این وقع و مرتبه را خود رسما و قبلا کسب کرده باشد. آدمیست که فرهنگ خاص خودش را دارد و اصولا به کسی راه نمیدهد مگر آنکه سفارش طرف را از جای محکمی قبلا دریافته باشد! آدم کم خطایست که که نفس وجود بسیاری را به درستی و گروه اندکی را نه چندان درست ،بیهوده و غلط میداندو اگر پیش بیاید،اصلا اهل مدارا و تعارف الکی و دیمی نیستو پیزی لای پالون هر کسی نمیگذارد .
ارسال یک نظر