در ادامه مطلبی منتشر نشده از زنده یاد امیرهوشنگ کاوسی می خوانید درباره پذیرایی از ویلیام وایلر کارگردان مطرح با حضور هنرمندان
و ورزشکاران سرشناس داخلی و خارجی در تهران.
میانه های پاییز ۱۳۵۲، روزی عصر، که روزنامه ی
«اطلاعات» را نگاه می کردم، چشمانم متوجه خبری شد با این مضمون: به ویلیام وایلر کارگردان
معروف آمریکایی ده فرمان (خبرنگار، بن حور را با ده فرمان اشتباه گرفته) در رستورانی
خاویار بد داده اند، و آقای حمید رهنما وزیر اطلاعات و جهانگردی (برادر بزرگ زنده یاد
فریدون رهنما) یک قوطی خاویار اعلا، به هتل مقر او برایش فرستاده است...
خبر چیزی نبود که بی اعتنا از آن بگذرم. نشانی
هتل او را یافتم و به آن جا رفتم، و چون ساعت از پنج عصر گذشته بود از متصدی هتل پرسیدم:
«اگر آقای وایلر در استراحت نیستند، تلفن اتاق شان را بگیرید تا با ایشان صحبت کنم.»
می دانستم که وایلر متولد شهر مولهوز از استان آلزاس فرانسه است و تا نوزده سالگی در
پاریس بوده. وانگهی، در دهمین دوره ی فستیوال کن که حضور داشتم، درباره ی شبی در رم
با او به زبان فرانسه صحبت داشته ام... باری، مسئول هتل تلفن را گرفت؛ بعد از خوشامدگویی،
و این که امیدوارم مزاحم نشده باشم، خواهان دیدارشان شدم. دقیقه هایی نگذشت که پایین
آمد. شانزده سال از نخستین دیدارمان می گذشت؛ در این هنگام، هفتاد ساله بود و نسبت
به شانزده سال پیش، تنها فرقی که کرده بود موهایش سفیدتر شده بودند، و سالم به نظر
می رسید. با نشانی هایی که از خود در دیدار کن به او دادم، مرا به یاد آورد. در این
پنجاه و چند سالی که در آمریکا مقیم بود، زبان انگلیسی مطلقاً در زبان فرانسوی اش نتوانسته
بود تداخلی داشته باشد؛ درست مثل یک پاریسی با این زبان صحبت می کرد. او حالا پس از
دیدار از اصفهان، با همسرش از شیراز به تهران باز می گشت...
زنده یاد امیرهوشنگ کاوسی
وایلر گفت که امروز صبح در فرودگاه، ضمن نشستن
هواپیما، همسرش به گوش درد مبتلا شده و در استراحت است. تلفنی ماجرا را به شادروان
حمید قنبری رییس اتحادیه ی تهیه کنندگان فیلم گفتم، گفت: تا نیم ساعت دیگر با دکتر
و دارو خواهیم رسید... مشغول صحبت بودیم که قنبری و یک پزشک متخصص رسیدند؛ قنبری با
من ماند و وایلر با پزشک به اتاق شان رفتند... یک ربع یا بیست دقیقه بعد که پایین آمدند،
وایلر به من گفت از دکتر بپرسم: honoraire (ما می گوییم «ویزیت») و پول دارو چه قدر می شود؟ من که می دانستم
این خدمات افتخاری است، با وجود این، از قنبری و دکتر پرسیدم. قنبری گفت هیچ، و دکتر
افزود: پیش تر حساب شده است! دکتر پس از گفتن خیلی زود درد مرتفع می شود، که من ترجمه
کردم، و افزودن یک «گودبای» رفت. پس از رفتن پزشک، و معرفی بیش تر قنبری به وایلر،
او که وقت بیش تری یافت، به وایلر خوشامد گفت و افزود: امیدوارم این دوسه روز که در
اصفهان و شیراز بودید به شما خوش گذشته باشد. وایلر گفت: هم وطنان شما همه جا مرا شناختند
و نهایت مهمان نوازی را همسرم و من از آنان دیدیم. (وایلر و همسرش با تور سیاحت به
ایران نیامده بودند، بلکه به عنوان گردشگر مستقل از ایران دیدن می کردند).
قنبری به من گفت: که از وایلر خواهش کنم اگر برای
شان میسر است و حال همسرشان بهبود یافته، امشب ساعتی را که تعیین می کنند و اتومبیل
به هتل می فرستند که ایشان را به محل «اتحادیه» بیاورد تا سینماگران علاقه مند، ایشان
را از نزدیک ببینند. وایلر گفت: با کمال میل؛ ساعت ۹ شب.» و قنبری خوش حال، با خداحافظی
و به امید دیدار ما را ترک گفت... و من هم پس از نیم ساعت گفت وشنود، وایلر را پس از
گفتن به امید دیدار زود ترک گفتم. از بیرون هتل به قنبری تلفن زدم: سعی کن مدعوین زیاد
نباشند چون که زوج خسته اند.
وایلر، متولد ژوییه ی ۱۹۰۲ بود و آخرین فیلمش آزادی
ال. بی. جونز را در مارس ۱۹۷۰ ساخته و اکنون در بازنشستگی به سر می برد و به سیاحت
دور دنیا می پرداخت... وایلر دو بار ازدواج کرد؛ نخست با مارگارت سالیوان بازیگر، و
سپس با بازیگری دیگر: مارگارت تالیشت (تللی) که در این سفر همراهش بود... باری من خود
را ساعت هشت و نیم به اتحادیه رساندم و دیدم قنبری تمام وسایل پذیرایی را حاضر کرده،
و عده ای از بازیگران که تعدادشان زیاد نبود در انتظار دیدار فیلم ساز بزرگ و همسرش
هستند. مرحوم آشتیانی هم حاضر بود. و در همین موقع، آشتیانی که انگلیسی و فرانسه را
شکسته بسته می دانست، داوطلب آوردن زوج وایلر با اتومبیلش شد...
نیم ساعت یا چهل دقیقه بعد وایلر و همسرش وارد
سالن اتحادیه شدند که با کف زدن حاضران روبه رو شدند. آن ها پس از تکان دادن دست در
پاسخ جمع، در جای خود در دو مبل نشستند و قنبری ایستاده در برابرشان خوشامد گفت، و
افزود: در دیدارتان از ایران موجب شادمانی دوست داران تان شدید و حتماً از دو شهر تاریخی
ایران، اصفهان و شیراز خوش تان آمده، و ما هم این شب خوش تاریخی را فراموش نخواهیم
کرد... من گفته های قنبری را ترجمه کردم، و با قنبری و آشتیانی در کنار مهمانان جای
گرفتیم. از همسر وایلر، که گرچه آمریکایی بود ولی زبان فرانسه را می دانست، از درد
گوش اش پرسیدم که گفت به طور کامل بهبود یافته،
و از قنبری تشکر کرد. در این موقع وایلر برخاست و پس از تشکر از مهمان نوازی ایرانیان
افزود که تمام کتاب هایی را که به زبان انگلیسی، فرانسوی و آلمانی درباره ی ایران و
تاریخ تمدن این سرزمین کهن و فرهنگ غنی اش نوشته شده مطالعه کرده و اکنون، همسرش و
او که خود را در این سرزمین می یابند بسیار شادمان اند، و افزود که در گردشی که پیش
از آمدن به ایران در کشورهای دیگر انجام داده، هرگز با چنین مهمان نوازی و استقبالی
رو به رو نشده است؛ که من گفته هایش را بی کم وکاست ترجمه کردم که با کف زدن و تحسین
جمع نسبت به وایلر مواجه شد. پس از پذیرایی و گفت و شنود، بدون ایجاد خستگی برای دو
مهمان، ساعت از ده و نیم اندکی گذشته بود که وایلر خواهان بازگشت به هتل شد. در همین
اثنا، خانم آذر شیوا از من خواست از سوی او از وایلر و همسرش بخواهم که فردا شب افتخار
شام را در ویلای ایشان به او بدهند، که آن ها پذیرفتند...
فردا صبح از وزارت فرهنگ و هنر با تلفن به من اطلاع
داده شد که وزیر دستور داده آقای وایلر یک فیلم ایرانی را ببینند و فیلم گاو برای نمایش
به فلان استودیو دوبلاژ فرستاده می شود. من که در این هنگام کارمند تلویزیون بودم،
با اتومبیلی که با راننده در اختیارم بود، ساعت ده صبح به هتل رفتم. وایلر و همسرش
که از صرف صبحانه فارغ شده بودند آماده شدند و روانه ی استودیو شدیم... چون فیلم دوبله
نشده بود و زیرنویس هم نداشت، ابتدا کل موضوع را برای شان گفتم و ضمن نمایش، دیالوگ
ها را هم برای شان ترجمه کردم. در خروج از سالن نمایش، فردین ایستاده بود و یک قالیچه
ی قیمتی هم پهن شده بود روی زمین. وایلر تصور کرد که فردین یک فروشنده ی قالی است که
از موقعیت استفاده می کند تا جنس خود را بفروشد. همسر وایلر که از قالیچه خوشش آمده
بود چند کلمه به وایلر گفت و وایلر از من خواست قیمت قالیچه را از فردین بپرسم! من
که از واقعیت قضیه گاه بودم با وجود این، پرسش را به فردین گفتم. فردین گفت: خیلی گران،
به قیمت یک امضای ویلیام وایلر! من در ترجمه ابتدا به وایلر گفتم: خیلی گران! وایلر
گفت: مثلاً چند؟ گفتم: می گوید به قیمت یک امضای ویلیام وایلر!
پذیرایی از ویلیام وایلر در تهران / فردین و تقی مختار
وایلر گفت: برای چه؟ به چه مناسبت؟ من فردین را
معرفی کردم؛ به عنوان یک ورزشکار و یک بازیگر محبوب سینما. وایلر با همسرش چند کلمه
با هم ردوبدل کردند و سپس دست فردین را فشردند. وایلر از این همه محبت، در فکر، کارت
ویزیت اش را از جیب بیرون آورد و زیر نامش را امضا کرد؛ همسرش هم همین طور، و پشت کارت جمله ای به عنوان تشکر نوشت، و این
که این همه محبت فراموش شدنی نیست را نوشت و کارت را به دستش داد... آقای ایوب شهبازی
هم که در محل با دوربین عکاسی اش ایستاده بود عکس گرفت... ساعت یک به هتل رساندم شان.
آن ها که پیشنهاد مرا برای صرف ناهار در رستوران، با معذرت رد کرده بودند، پیاده شدند
و من گفتم: امشب شام می دانید که مهمانید. چه ساعت اتومبیل برای بردن تان به هتل بیاید؟
گفتند: هشت و نیم...
اوایل شب، ساعت هفت و نیم خودم را به ویلای خانم شیوا در ولنجک رساندم.
او سفارش غذا را به یکی از رستوران های معروف تهران داده بود که ساعت هشت می رساندند.
در این ضمن آقای آشتیانی هم رسید و قرار شد فوری برای آوردن زوج وایلر به هتل شان برود.
همین طور که صاحبخانه و من غذای مفصل فرانسوی
و ایرانی را در اتاق غذاخوری می چیدیم و شمع ها هم روی میز آماده ی روشن شدن بودند،
ساعت نه بود که مهمانان با آشتیانی رسیدند.
کدبانوی خانه و من استقبال شان کردیم و خوشامد
گفتیم و در سالن ماندیم تا نوبت شام برسد. صحبت ها شروع شد. خانم شیوا عکس هایی را
از فیلم هایی که در آن ها بازی کرده بود و در یک آلبوم جمع بود، به وایلر داد که ببینند.
وایلر از وضع فیلم برداری و سینمای ایران پرسش هایی کرد، و من برای آن ها شرح دادم،
و اشاره به آوردن دوربین فیلم برداری به ایران کردم و افزودم که دو سال پیش از تولد
شما به اشاره ی شاه قاجار، کامرای با دستک چرخان از فرانسه به ایران آورده شد؛ و ضمن
معرفی کردن بیش تر آشتیانی گفتم ایشان صاحب سالن سینما است و واردکننده ی بهترین فیلم
ها از جمله تعدادی از فیلم های شما، و نیز شهروند کین، هم چنین معرف سینمای مکزیک که
در ایران ناشناس مانده بود... که در همین موقع، ساعت نه و نیم، خانم شیوا مهمانان را برای صرف شام به اتاق
غذاخوری دعوت کرد، و در حالی که شمع ها روی میز روشن بودند ما که پنج نفر بودیم در
جای مان نشستیم و من به عنوان مترجم تعارف ها را به نوبت، به فرانسه و فارسی ترجمه
می کردم...
پس از صرف شام خانم شیوا ما را به اتاق موزیک ویلایش
هدایت کرد: اتاقی بود با دیوار گرد و سقف مقعر که از نظر معماری برای شنیدن موسیقی
ایده آل بود. همین طور که روی تشک روی زمین
نشسته بودیم و مشغول صرف قهوه ی فرانسوی با کیک بودیم، خانم شیوا نوار موسیقی بن حور
ساخته ی میکلوش روژا را روی دستگاه گذاشت که بعد از شنیدن، وایلر چگونگی و سبب ساخته
شدن این فیلم ۱۹۵۹ را با سناریویی از رمان قطور لیو والاس شرح داد، و افزود در بن حور
صامت ۱۹۲۵، در ۲۲ سالگی، او دستیار اول فرد نیبلو بوده و درباره ی آن بن حور و بن حور
خودش خاطراتی را شرح داد...
ساعت یازده بود که مهمانان دیگری را که آشتیانی
برای صرف قهوه دعوت کرده بود، و عبارت بودند از نمایندگان مؤسسه های فیلم سازی هالیوود
در تهران با همسران شان سر رسیدند. آن ها چهار نفر بودند همراه با سه همسر (1). از
اتاق موزیک به سالن آمدیم. در این جا زبان انگلیسی و فرانسه و فارسی بود که رواج داشت،
فقط نماینده ی مترو بود که زبان فرانسه را هم می دانست... ساعت دوازده و اندکی بیش
تر بود که خانم وایلر اظهار خستگی کرد و معذرت خواستند و با تشکر از این همه مهربانی
و مهمان نوازی در حالی که اشک از چشمان صاحبخانه جاری بود، قرار شد آقای آشتیانی وایلر
و خانمش را به هتل و سپس مرا به خانه برساند و به جلسه بازگردد (2). در اتومبیل، وایلر
خواستار فیلم ساخته ی من شد؛ که بنا شد فردا صبح حلقه های فیلم خانه ی کنار دریا را
که در خانه داشتم به سینما سعدی متعلق به آقای آشتیانی بفرستم، سپس به هتل برای آوردن
وایلر و همسرش بروم... بعد از سپردن فیلم به متصدی که آن ها را آماده ی نمایش سازد،
ساعت ده و نیم صبح بود که به هتل رسیدم. وایلر و همسرش در لابی هتل منتظر من بودند.
ساعت نزدیک به یازده بود که به سینما سعدی رسیدیم. آشتیانی و مدیر داخلی سینما، خان
خانان سردار، که او هم مثل آشتیانی فرانسه را شکسته بسته حرف می زد جلوی در سینما در
انتظار بودند. وارد سالن نمایش سینما شدیم. راننده ی ماشین در اختیار من هم از آشتیانی
اجازه خواست در گوشه ای بنشیند و فیلم را تماشا کند.
نمایش فیلم که پایان یافت، پس از تشکر و فشردن
دست آشتیانی و مدیر داخلی سینما با اتومبیل روانه شدیم. من از وایلر خواهش کردم در
یک رستوران که آن روزها شهرت داشت ناهار صرف کنیم. با اصرار من زوج پذیرفتند. وایلر
گفت به شرط این که ناشناس بمانیم؛ و من قول دادم که به صاحب رستوران، آقای «ف» (3)،
وایلر را معرفی نکنم... به رستوران که رسیدیم ساعت نزدیک دو بعدازظهر را نشان می داد،
به راننده گفتم ساعت سه و نیم به رستوران برای
بردن ما بیاید... در رستوران به مدیرش گفتم ایشان مهمانان فرانسوی من اند؛ و پس از
نشاندن مان در جای مطلوب، با نگاه به صورت غذا که به فرانسه هم مقابل فارسی نوشته شده
بود دستور داده شد... ساعت درست نزدیک سه و
نیم بود که پایین آمدیم. راننده منتظر ما بود. وقتی راه افتادیم وایلر خواهش کرد مقابل
یک گل فروشی توقف کنیم. گل فروشی بزرگی نزدیک هتل بود. اتومبیل توقف کرد. زوج و من
پیاده شدیم. وایلر بنا بر رسم معمول خواست یک سبد گل برای صاحب مهمانی شب پیش بفرستد.
یک سبد ارکیده سفارش داد و کارت ویزیت را که هر دو امضا کردند و چند جمله حاکی از تشکر
و خداحافظی را رویش نوشتند به گل فروش دادند که در پاکت گذاشته شود و برای خانم شیوا
ارسال شود (4). من نشانی ویلای آذر شیوا را به گل فروش دادم که روی پاکتِ حاوی کارت
بنویسد. مبلغ را از گل فروش پرسیدم. وقتی گفت، من از وایلر خواهش کردم بپردازم. وایلر
گفت: بگذارید پول های ایرانی ام تمام شود. چون می دانید فردا صبح عازم هستم. مبلغ را
به وایلر گفتم و چیزی بیش تر از مبلغی که صاحب مغازه گفت به او داد و بیرون آمدیم.
پذیرایی از ویلیام وایلر در تهران
در چند قدمی گل فروشی یک آجیل فروشی بود. از وایلر
خواستم: شما در اتومبیل که نشسته اید من چند دقیقه بعد به شما ملحق می شوم. به سرعت
به آجیل فروشی رفتم و یک کیلو پسته ی اعلا خریدم و به سوی اتومبیل بازگشتم و در جای
خود کنار راننده نشستم و روانه ی هتل شدیم... در غیاب ما خانم شیوا هم یک قوطی خاویار،
یک کیلو پسته ی اعلا، و یک جعبه گز لقمه ای را به هتل آورده بود، و روی یک کاغذ خطاب
به وایلر و همسرش نوشته بود: امیدوارم دیشب به شما بد نگذشته باشد. برای ما که شبی
فراموش نشدنی بود، و امیدوایم شما را باز در تهران ببینیم. که من متن نوشته را ترجمه
کردم. وایلر دو کارت ویزیت از کیف بغلی برداشت روی آن را زوج امضا کردند، و پشت کارت
یکی را برای مادام شیوا، و دیگری را برای مسیو فردین نوشت. متن نوشته ها تشکر بود و
خداحافظی و آرزوی دیدار مجددشان و کارت ها را به من داد تا با ترجمه ی متن، آن ها را
در پاکت بگذارم و به مخاطبان بدهم...
پرسیدم: برای رساندن تان به فرودگاه، فردا صبح
چه ساعت بیایم؟ وایلر گفت: فردا اتومبیل هتل قرار است ما را به فرودگاه برساند. پس
از فشردن دست و روبوسی و خداحافظی و آرزوی دیدار در آینده ی نزدیک، با تأثر هتل را
ترک کردم... چنین بود دیدار سه روزه ی ما در تهران، با مردی که ژرژ سادول درباره اش
نوشت: مردی که در طول مدت کارش جز فیلم خوب نساخت...
چند توضیح:
1. از این چهار نفر، نماینده ی فوکس از ارمنیان
ایرانی بود و قهرمان تنیس. نماینده ی کولمبیا پیکچرز هم یک ایرانی عرب تبار بود مقیم
ایران، و دو نماینده ی دیگر نماینده ی مترو بودند و نماینده ی پارامونت.
2. چون این نماینده ها را آقای آشتیانی با اجازه
ی خانم شیوا، نه برای شام، دعوت کرده بود پس از رساندن وایلر و همسرش به هتل، و من
به خانه ام، به ویلای خانم شیوا بازمی گشت. گویا صحبت های شان تا ساعت دو بعد از نیمه
شب ادامه داشته است.
3. آقای «ف» صاحب رستوران معروف. من نخواستم در
این نوشته با اشاره به نام کامل او تبلیغی برایش کرده باشم.
4. ارسال گل: در غرب رسم است که مدعوین در ضیافت
ناهار یا شام، با گل به محل نمی روند، بلکه بعد، دسته گل بزرگ، یا یک سبد گل به عنوان
تشکر برای صاحب ضیافت می فرستند.
محمدعلی فردین - پذیرایی از ویلیام وایلر در تهران
پذیرایی از ویلیام وایلر در تهران
پذیرایی از ویلیام وایلر در تهران
پذیرایی از ویلیام وایلر در تهران
پذیرایی از ویلیام وایلر در تهران
محمدعلی فردین، ویلیام وایلر و ناصر ملک مطیعی
پذیرایی از ویلیام وایلر در تهران
ناصر ملک مطیعی - پذیرایی از ویلیام وایلر در تهران
فرستنده عکس و مطلب: پرهام شریعتی
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر