جدید آنلاین - رویا یعقوبیان: در فروردین ماه
۱۲۸۸خورشیدی گروهی مرکب از هشت نوازنده و خواننده که برخی از آنان از سرآمدان موسیقی
ایرانی محسوب می شدند، به دعوت شرکت گرامافون انگلستان راهی لندن شدند.
این گروه از بیست و سوم فروردین تا سوم اردیبهشت
ماه آن سال بیش از دویست اثر اجرا کردند که صفحات و مدارک بجا مانده از آن ها به عنوان
یکی از نخستین گنجینه های موسیقی ایرانی شناخته می شود.
این سفر که نزد پژوهشگران موسیقی به سفر لندن مشهور
است، نقش مهمی در بازشناسی سیر تحول موسیقی ایرانی، به ویژه درمواجهه با سازها و موسیقی غربی دارد. پیشتر،
در ۱۹۰۷و بعدتر در ۱۹۱۴ میلادی ترکیب دیگری از موسیقی دان های ایرانی برای ضبط موسیقی
به پاریس و تفلیس سفر کردند، ولی این سفرها نه به لحاظ تعداد آثار بجای مانده از آنها
و نه از جهت غنا و تنوع، به اهمیت سفر لندن نبودند.
تهران در سال ۱۲۸۸خورشیدی صحنۀ آخرین تلاش های
«محمدعلی شاه قاجار» در مقابله با آزادی خواهان مشروطه بود. قبل از آن، «ناصرالدین
شاه» در سال ۱۲۶۵ در بازگشت از لندن فونوگراف را به ایران به ارمغان آورده بود، ولی
آن هیچ گاه در ایران به عنوان ابزار تکثیر موسیقی و وسیلۀ سرگرمی خانگی همگانی به کار
نرفت. موسیقی اواخر دورۀ قاجار در انحصار دربار، افراد صاحب نفوذ و رجال سیاسی وقت
بود و نوازندگان طراز اول به نهادهای حکومتی وابسته بودند و مردم فقط از موسیقی کوچه
و بازار بهره می بردند.
تکمیل فونوگراف و اختراع گرامافون توسط «امیل برنیر»
مخترع آمریکایی و تأسیس شرکت گرامافون انگلستان در ۱۸۹۷ میلادی، ضبط و تکثیر صفحه را
در نقاط مختلف دنیا به تجارتی سودآور تبدیل کرد. نمایندگان این شرکت، در سال ۱۹۰۶ قبل
از اوج گیری قیام مشروطه، به تهران آمدند و نخستین صفحات موسیقی ایرانی را ضبط کردند
که تولید انبوه نداشت.
به گفتۀ «محمدرضا شرايلی»، پژوهشگر صفحه نگاری،
اولين بار در سال ۱۸۹۹ ميلادی در شهر لندن تعدادی اثر به زبان فارسی توسط دکتر حبيب
احمد در محل کمپانی گرامافون انگلستان ضبط شد که تا کنون اين آثار به دست نيامده است.
بعد از آن اولين بار در سال ۱۲۸۴شمسی در تهران
نخستين آثار موسيقی ايرانی ضبط شد که باز هم توسط نمايندۀ کمپانی گرامافون انگلستان
انجام شد.
با روی کار آمدن محمدعلی شاه و شروع درگیری آزادی
خواهان مشروطه و حکومت او، فضای ایران برای سفر مجدد نمایندگان این شرکت ناامن شد.
به همین رو از گروهی مرکب از «درویش خان» استاد پرآوازۀ تار، «سید حسین طاهرزاده» آوازخوان،
«اسدالله خان اتابکی» نوازندۀ تار و سنتور و «باقرخان رامشگر» نوازندۀ بزرگ کمانچه
و همچنین «مشیرهمایون شهردار» نوازندۀ پیانو، «رضاقلی خان نوروزی» نوازندۀ تنبک و خواننده،
«اکبرخان فلوتی» نوازنده فلوت و «حسین خان هنگ آفرین» نوازندۀ ویولن، دعوت می کنند
که برای ضبط صفحه به لندن سفر کنند. این چهار هنرمند اخیر دو به دو با یکدیگر خویشاوند
بوده و در مناسب حکومتی و نظام مشغول به کار بودند.
گروه در ۱۲جلسۀ صدابرادری، ۲۵۱ اثر بر روی صفحات
ده اینچی و دوازده اینچی ضبط می کنند که آثار ضبط شده در پنج جلسۀ اول از لحاظ فرم، سازبندی و هنرمندان
شرکت کننده کاملاً با آثار ضبط شدۀ هفت روز بعدی متفاوت است. سازهای استفاده شده در پنج روز اول تار، سنتور، کمانچه و تنبک بودند
که آواز طاهرزاده را همراهی می کردند و در هفت روز باقی مانده از سازهای غیر ایرانی
چون پیانو، ویولن، اُرگ دستی، فلوت، قره نی، طبل، اکسیلفون، سوتک و قاشقک استفاده شد.
تصنیف های خوانده شده در این اجراها غالباً از
تصانیف ترانه سرای زبدۀ آن سال ها «علی اکبر شیدا» و تصنیف های قدیمی انتخاب شده است.
از این نظر نیز آثار بجامانده از این سفر یکی از منابع مرجع برای تصنیف های قدیمی است.
هنرمندان سفر لندن پس از پایان ضبط به ایران بازگشتند و چند ماه بعد مشروطه خواهان
به حکومت مستبد محمدعلی شاه پایان دادند. صفحات ضبط شده در سفر لندن خیلی زود منتشر شد و در دسترس عموم
قرار گرفت و به این طریق به انحصار مجالس درباری و اعیان و اشراف بر موسیقی اصیل پایان
داد.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر