به مناسبت سالروز تولد منوچهر همایون پور: خواننده فراموش نشدنی ترانه «درکنج دلم»

امروز یازدهم خرداد سالروز تولد زنده یاد استاد منوچهر همایون پور است، خواننده ای که بر پرهیز از تقلید در آوازخوانی تاکید داشت.

به گزارش هنر آنلاین، زنده یاد استاد منوچهر همایون پور 11 خرداد ماه 1303 در بروجرد تولد یافت که خاستگاه اندیشمندانی چون زنده یاد دکتر عبدالحسین زرین کوب و دکتر سید جعفر شهیدی است. کودکی و نوجوانی اش در زادگاهش گذشت و ذوق خواندن از همان دوران نوجوانی در وی بالیدن گرفت.

عشق به موسیقی همایون پور جوان را از زادگاه خویش به تهران کشاند و این در نوزده سالگی وی واقع شد. در همان ایام بود که به استخدام دولت درآمد؛ وزارت کشاورزی، اداره جنگلبانی و چندگاهی خدمت در شمال کشور و بعدها نیز وزارت دارایی که تا زمان بازنشستگی در همان جا ماند.

پس از اندک زمانی، همایون پور مشتاق با انتشار چند صفحه محلی که اشعار فارسی بر آهنگ های آن سروده شده بود، نامی برای خود به هم زد. آوازخوان جوان، پس از نشر صفحات مذکور به رادیو دعوت شد و ضمن آن، هم نشینی با بزرگانی چون حسین یاحقی، حسین تهرانی، احمد عبادی و ابوالحسن صبا را نیز درک کرد.

هم نشینی و رفاقت همایون پور با حسین یاحقی تا بدان جای پیش رفت که حسین خان، اثری زیبا را به نام «جوانی» که در مایه افشاری تصنیف کرده و نواب صفای جوان نیز ترانه ای بر آن سروده بود، به همایون پور 24 ساله داد تا بخواند. همایون پور تصنیف را همراه با ارکستر حسین یاحقی خواند که به طور زنده از رادیو پخش شد. او خود همواره از اینکه به دلیل پخش زنده، هیچ نسخه ضبط شده ای از تصنیف موجود نیست، اظهار تأسف و تأثر می کرد. «جوانی» بعدها با صدای زنده یاد حسین قوامی ضبط شد و به جاودانه های موسیقی ملی ایران پیوست، اما شاید کمتر کسی مطلع باشد که اثر مذکور را برای نخستین بار همایون پور خوانده است.

منوچهر همایون پور

همایون پور، خود، از میان آثارش بیش از همه به تصنیف «در کنج دلم» علاقه مند بود. این تصنیف را خود وی بر غزلی از پژمان بختیاری ساخته و در سال 1329 خوانده است. نکته جالب آنکه ساخت «اُوِرتور» این تصنیف و تنظیم آن بر عهده استاد زنده یاد پرویز یاحقی نوازنده چیره دست ویولن بوده است که در زمان اجرای مذکور، در سنین نوجوانی قرار داشت. پرویز یاحقی جزء معدود هنرمندانی بود که همایون پور با اشتیاقی وصف ناشدنی از هنر او می گفت و تسلط بی  چون و چرایش بر نغمه پردازی و نوازندگی را می ستود.

همایون پور در خصوص این تصنیف داستان های جالبی را برای نگارنده و سایر دوستان نزدیک نقل می کرد؛ او پیش از ساخت این تصنیف، هیچ گاه پژمان بختیاری را ندیده بود تا اینکه پس از اجرای آن و فراگیر شدن «در کنج دلم» بین جامعه هنری، شبی یکی از دوستان مشترک، همایون پور و پژمان را رودرروی یکدیگر قرار می دهد و «منوچهر» جوان بسیار با خشوع و خضوع با استاد روبه رو می شود و مهارت وی را در سرایش می ستاید؛ رفتاری که با وجود گذشت بیش از پنجاه سال هنوز در وجود همایون پور ریشه داشت و او ستایش از پژمان را جزء سخنان روزمره خود با دوستان و نزدیکان قرار داده بود.

اما دیگر اثر معروف همایون پور که اتفاقاً، آن نیز برای نخستین بار در سال 1329 خوانده شد، «نوای چوپان» نام داشت که او خود، آن را با الهام از یک ملودی محلی و با کُند کردن ریتم و نیز ایجاد تغییرات ملودیک در آن ساخته بود. اولین اجرای این تصنیف با استفاده از شعری بود که «هوشنگ شهابی» بر آن سروده بود. اما اجرای بعدی این تصنیف که صاحبان ذوق در کاست «دیروزی ها» آن را شنیده اند، به سال 1337 باز می گردد که بنا به درخواست مسئولان وقت رادیو، با ترانه ای جدید و زیبا از «شهرآشوب» بازسازی شد و ضبط گردید. ارکستری که برای بار دوم به اجرای این اثر مبادرت ورزید همان ارکستر حسین یاحقی است، اما نگارنده احتمال می دهد که اجرای نخست این تصنیف توسط ارکستر برادران گرگین زاده، صورت گرفته باشد.

همایون پور علاوه بر ساخت و اجرای دو تصنیف مذکور که شهرتی فراوان را برای او به ارمغان آورد، در سال 1333 شمسی نیز در فیلمی به نام «گلنسا» بازی و ترانه ای را با این مطلع «کردی از هجرت آخر دیوانه مرا گشتم چو مجنون» در دستگاه شور اجرا کرد. این ترانه، به علاوه ترانه ای دیگر با مطلع «ای گل چه زیبایی» در مایه افشاری که آن نیز در همین فیلم خوانده شده بود، توسط ارکستر برادران گرگین زاده (مصطفی و مرتضی) اجرا شد که دارای ارکستراسیون و تنظیم بدیع و زیبایی نیز بود. فیلم «گلنسا» جزء آثار تقریباً نایاب سینمای ایران است و تلاش نگارنده و سایر دوستان برای یافتن نسخه ای از آن تا کنون نتیجه ای نداشته است.

همکاری همایون پور با رادیو ملی ایران، درست در سنین پختگی توأمان با جوانی اش یعنی در سال 1338 قطع شد. او خود در صحبت هایی که با نگارنده داشت، دلیل جدایی از رادیو را سخنان تندی می دانست که به هنگام مراسم تدفین ابوالحسن صبا در «ظهیرالدوله» و بر مزار وی ایراد کرده بود. همایون پور اعتقاد داشت این سخنان که از طبع همیشه بی پروای او بر می خاست، بر مسؤلان وقت رادیو گران آمده و از این روی، عرصه را برای حضورش تنگ کرده بودند؛ تا جایی که خود از ادامه همکاری با رادیو ملی ایران منصرف شده و پس از آن به حضور در محافل هنری و اجرای چند اثر به صورت خصوصی بسنده کرد.

منوچهر همایون پور

از قضا بهترین آثار آوازی «همایون پور» همان هایی هستند که در چنین فضایی خلق شده اند؛ آواز افشاری همراه با ویولن زنده یاد حبیب الله بدیعی؛ آواز شوشتری همراه با زنده یادان حسین قوامی و منوچهر جهانبگلو و آواز دشتی با سنتور زنده یاد منصور صارمی از جمله آثار آوازی منوچهر همایون پور هستند که در سال های پس از جدایی او از رادیو خلق شده اند که هر کدام می توانند به عنوان یک مانیفست هنر آوازخوانی مورد استفاده هنرجویان و هنرمندان آواز ایران قرار گیرد.

علاوه بر آثاری که ذکر آنها رفت و بخشی از آنها نیز در اثر «دیروزی ها» در بازار موسیقی وجود دارند، دو آواز اصفهان و دشتی همراه با پیانوی زنده یاد جواد معروفی، ویولن زنده یاد محمود تاج بخش و کلارینت سلیم فرزان (او خود در خصوص نام نوازنده کلارینت مطمئن نبود که فرزان باشد یا کسی دیگر) از جمله آثار آوازی همایون پور به شمار می آیند. او در این دو اثر تصانیفی چون «به ناله دل آخر بده جوابی» و «من دیوانه» را اجرا کرده است.

نکته ای که همایون پور بسیار بر آن تأکید داشت، پرهیز از تقلید در آوازخوانی بود. او در توضیح این مطلب به خصوص آوازخوانانی را که به تقلید از محمدرضا شجریان روی آورده اند، مثال قرار می داد و معتقد بود تا زمانی که این هنرمندان زحماتی را که شجریان در رسیدن به شیوه کنونی متحمل شده است، نکشند، هیچ گونه پیشرفتی در کارشان حاصل نخواهد شد. او حتی به شیوه آوازخوانی خود نیز اشاره می کرد و می گفت که از غور و تفحص در شیوه آوازخوانی هنرمندانی چون تاج و ادیب خوانساری به این سبک دست یافته است.

همایون پور علاوه بر همه نظراتی که به طور اجمالی از آنها یاد شد، معتقد بود که ضرب شناسی باید به شکلی غریزی در وجود آوازخوان باشد و بر هر آوازخوانی است تا ضرب شناسی خود را تقویت کند تا بتواند از عهده ضربی خوانی ها بر آید. این خصوصیتی بود که او خود به بهترین شکل آراسته آن بود و نمونه های آن نیز در آثار اجراشده وی به خوبی مشاهده می شود. او از میان شعرا به حافظ ارادتی ویژه داشت و از میان شعرای معاصر نیز «نوذر پرنگ» را می پسندید؛ هر چند که با اکثریت قریب به اتفاق شعرای معاصر نشست و برخاست داشت و برای همگی آنان احترامی خاص قائل بود.

اما همایون پور از میان آوازخوانان به سه تن ارادتی ویژه داشت: استاد اسماعیل ادیب خوانساری استاد تاج اصفهانی و استاد سید جواد بدیع زاده. او همواره رمز و راز پُر شکوه آواز ادیب، حماسه آواز تاج و وجوه قدرتمند اجتماعی آمیخته با آواز بدیع زاده را می ستود و از هر سه هنرمند با احترام یاد می کرد. از میان نوازندگان هنر، پرویز یاحقی را بسیار می ستود و به ساز او علاقه ای فراوان داشت. به جز آن،جلیل شهناز، فرهنگ شریف و منصور صارمی را بسیار دوست می داشت و به ویژه از خلق و مرام و هنر صارمی داستانها حکایت می کرد.

از بین نوازندگان و خوانندگانی که از محضر وی بهره مند شدند می توان به ایرج خجندی، رسول رهو، فرامرز ملکی، رضا موسوی زاده، ارژنگ سیفی زاده، شهرام آقایی پور، مهدی مبتقا و حسین علیشاپور اشاره کرد. منوچهر همایونپور در تاریخ هفتم فروردین ماه 1385 چشم از جهان فرو بست.