سریال «معمای شاه» با کارگردانی «محمدرضا ورزی»
که این روز‌ها از رسانهٔ ملی در حال پخش است، با چالش‌های فراوانی از طرف منتقدان و
مورخان روبه‌رو شده است.
اگر چه تیتراژ این سریال با صدای «سالار عقیلی»،
آهنگسازی «بابک زرین» و ترانه «افشین یداللهی» با استقبال مخاطبان روبه‌رو شده است.
حال در میانه‌ی پخش این مجموعه، «هما گل گلاب» فرزند دکتر «حسین گل‌گلاب» به بهانهٔ
بازاجرایی سرود «ای ایران» در قسمت نهم این مجموعه، یادداشتی را نوشته و در اختیار
سایت «موسیقی ما» قرار داده است:
به نام خداوند جان و خرد
دور از تو اندیشه بدان پاینده مانی و جاودان
چندی پیش به همت هنرمندان ایرانی و به بهانه مجموعه
تلویزیونی موسوم به «معمای شاه»، در قسمت نهم این مجموعه شاهد بازاجرایی سرود «ای ایران»،
سروده پدرم دکتر حسین گل گلاب و ساخته زنده یاد روح الله خالقی بودم. با ارج نهادن
به منویات وطن دوستانه هنرمندان که برخاسته از جان کلام؛ «حب الوطن من الایمان» است،
ذکر چند نکته را به عنوان فرزند مرحوم دکتر حسین گل گلاب، مغتنم می‌دانم.
حسین گل‌گلاب
نخست: سرود «ای ایران» نخستین بار با همت ارکستر
گل‌ها به رهبری روح الله خالقی و به دستور کلنل علینقی وزیری در ۲۷مهرماه سال ۱۳۲۳
خورشیدی در مدرسه نظامی توسط یحیی معتمد الدوله وزیری که بعد‌ها نام هنری نوذر را برای
خود برگزید، اجرا شد. دومین اجرای این سرود نیزبا همخوانی عبدالعلی وزیری و غلامحسین
بنان در بهمن ماه آن سال اجرا شد و سومین اجرای آن بنابر مستندات موجود، روز دهم اسفند
همان سال با همسرایی دوشیزگان هنرستان عالی موسیقی کلنل وزیری در حضور رییس هیات دولت
وقت و نمایندگان مجلس ملی و پهلوی اول و ملکه فوزیه اجرا شد. (شرح مبسوط این اتفاق
درشماره ۵۷۰۲ اطلاعات شنبه دوازدهم ۱۳۲۳ خورشیدی، مندرج است). از همین روی اجرایی که
در این مجموعه تلویزیونی روایت شده است از لحاظ تاریخی و کیفی، صحت ندارد.
از سوی دیگر، مستندی به نام «مرزپرگهر»، با نظارت
من ساخته شده است که بار‌ها در تهران و اراک و بابل به بهانه‌های مختلف به نمایش درآمده
است و گویا موسسه تصویر شهر پس از گذشت بیش از چهار سال از ساخت این مستند (مستند مرز
پرگهر در سال ۱۳۸۹ به تهیه کنندگی و کارگردانی آقای هومن ظریف ساخته شد)، قرار است
آن را برای پخش در اختیار شبکه‌های سیما قراردهد. من با عنایت به اینکه خاستگاه زمانی
سرود «ای ایران» در زمان اشغال تمامیت ارضی ایران توسط نیروهای انگلیس و روسیه بود،
با اینکه تردید ندارم که تمایلات میهن دوستانه پدرم و روح الله خالقی و کلنل وزیری
باعث ساخت این سرود زیبا شده است، اما با صحبت‌های سرکار خانم گلنوش خالقی و وجود سروده‌های
دیگری درباره ایران در بین اشعار پدر، نمی‌توانم داستانی که توسط بازیگر شخصیت روح
الله خالقی روایت می‌شود را با اطمینان قبول کنم. حتی پژوهشگر و کارگردان مستند مرز
پرگهر هم در این باره در فیلم به قطعیت نرسیده است و احتمال می‌دهد که ابتدا سرود‌ای
ایران توسط روح الله خالقی نوشته شده است و بعد دکتر حسین گل گلاب، شعر آن را به دعوت
روح الله مفخم پایان اجرا کرده است.
به همین خاطر اسف خود را نسبت به بی‌توجهی پژوهشگران
و مورخان مشاور مجموعه تلویزیونی «معمای شاه» اعلام کرده و متذکر می‌شوم بی‌توجهی به
پژوهش‌های موجود و سهل الوصول برای ساخت آثار تاریخی، جز اتلاف هزینه‌ها و مساعی هنرمندان
را به دنبال نخواهد آورد و از همه مهم‌تر بی‌اعتمادی مردم به تاریخ معاصر و رسانه ملی
را در پی خواهد داشت که با هدف میهن دوستانه و مقاصد ملی زنده یادان بنان و خالقی و
کلنل وزیری و پدرم، فرسنگ‌ها فاصله دارد. شاید وجود چنین اشتباهاتی نتیجه بی‌مهری سازندگان
سریال‌های تاریخی به اسناد موجود است که هر از گاهی، چوب حراج به تاریخ پرحماسه ما
می‌زند. تاریخی که فی نفسه سترگ و بزرگ است و نیاز به افسانه‌پردازی و اغراق ندارد.
نکته دیگر، غفلت مشاور تاریخی مجموعه نسبت به شخصیت
دکتر گل گلاب و عدم تطابق سنی ایشان است. به صورتی که سن ایشان و زنده یاد خالقی در
آن زمان کمتر از سی سال بوده است! به هرحال من این حق را بر خود روا می‌دارم از هنرمندان
سازنده این مجموعه بپرسم، آیا می‌دانند لینک قسمت نهم کلاه پهلوی دربخش بازاجرایی سرود‌ای
ایران، صامت شده است؟! یعنی، در نسخه موجود در اینترنت، بخش اجرای سرود‌ای ایران، به
صورت معنا داری، بی‌صداست! کاش با تاریخ و اسناد ملی خود قهر نکرده و مهربان باشیم.
برای همه میهن دوستان، به ویژه حافظان اسناد تاریخ مملکت، آرزوی پیروزی و شادکامی دارم.»
در این میان روابط عمومی سریال معمای شاه توضیحاتی
را دربارهٔ این یادداشت نوشته است: «سریال تلویزیونی معمای شاه مقطعی چهل ساله از تاریخ
کشورمان در حد فاصل سال‌های ۱۳۱۷ تا ۱۳۵۷ را به تصویر می‌کشد. سال‌هایی طولانی و پُر
حادثه که در آن رخدادهای فراوانی شکل گرفته و افراد گوناگونی در صحنه حوادث آن نقش
آفرینی کرده‌اند. بدیهی است امکان پرداختن به شکل کامل و مبسوط به تمامی افراد، رویداد‌ها،
مقاطع و نکات این دوره، با توجه به ظرف محدود ۸۰ قسمتی سریال می‌سر نبوده و سازندگان
این اثر تاریخی مجبور به رعایت ایجاز و اختصار درخصوص بسیاری از رویداد‌ها شده‌اند.»
در ادامهٔ این جوابیه آمده است: به تصویر کشیدن
اجرای سرود «ای ایران‌ای مرز پُر گهر» در این سریال تلویزیونی نیز در زمانی اتفاق می‌افتد
که اشغال کشورمان و حضور بیگانگان، باعث رنجش خاطر بسیاری از میهن پرستان واقعی شده
که تبلور برخی از این موارد را در رفتار شخصیت‌های عادی سریال می‌بینیم. برهمین اساس،
اجرای این سرود در بخش‌های پایانی قسمت نهم، فضایی به شدت ملی و حماسی را ایجاد می‌نماید
که بازخوردهای مردمی مثبت نسبت به این مسئله، باعث آسودگی خیال سازندگان سریال از عمل
به تعهد ملی و میهنی خود در ترسیم این سرود زیبا است. بدیهی است نه معمای شاه و نه
هیچ اثر دیگری نمی‌تواند مدعی شود درخصوص چنین موضوع مهمی حق مطلب را ادا کرده و یقیناً
موضوع ساخت این سرود و شخصیت ارزشمند مرحوم «حسین گُل گلاب» باید دستمایه ساخت فیلم
و اثر مستقلی قرار گیرد اما معمای شاه مفتخر است در محدوده امکانات موجود و مقدورات
محدود خود، بینندگان سیما را با این سرود ارزشمند و سازندگان فرهیخته آن آشنا نموده
است. بدیهی است تولید هر اثری در قالب «نمایشی» اقتضاهایی دارد که یکی از آن‌ها «دراماتیزه
کردن» اثر است. مشخصاً در این بخش از معمای شاه سازندگان با انتخاب استاد «حسین والی»
جهت نقش استاد خالقی و «محمد نادری» جهت ایفای نقش مرحوم غلامحسین بنان، فضایی را فراهم
کرده‌اند که در میزانسن اجرای این سرود، استاد بنان با چهره‌ای جوانانه و استاد خالقی
با چهره‌ای جاافتاده در تعامل با یکدیگر به عنوان نمایندگان دو نسل متفاوت از جامعه
ایران، این اثر حماسی را اجرا کنند حال آنکه اگر قرار بود هر دو کاراک‌تر این بخش چهره‌هایی
جوان باشند، قطعاً تاثیرگذاری فعلی رخ نمی‌داد.
روابط عمومی این سریال در پایان یادآور شده است:
پروژه معمای شاه ضمن تاکید بر این مسئله که «در ساخت این اثر تحقیقات تاریخی کاملی
صورت گرفته» توجه معترضان را به تفاوت ساختاری «آثار مستند» و «آثار نمایشی» جلب کرده
و امیدوار است با سعه صدر بازماندگان چهره‌های مؤثر تاریخی، فضایی فراهم شود تا دیگر
سازندگان آثار تاریخی نیز بدون دغدغه به چنین موضوع‌هایی نزدیک شده و درخصوص چنین موضوع‌هایی
کار نمایشی مؤثر انجام دهند.
این پروژه ضمن اظهار بی‌اطلاعی از مشکلات فنی لینک‌های
موجود در اینترنت درباره این قسمت اعلام می‌دارد بر روی سایت رسمی این پروژه به نشانی
www.moamaeshah.ir فیلم و فایل صوتی این اجرا وجود دارد.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر