اگر این مرد نبود...

موسیقی غربی در ایران رواج پیدا کرده بود، بسیاری از مردم موسیقی ایرانی را غیر علمی و تدریس آن را بیهوده می دانستند و حتی در بازه ای، موسیقی ایرانی در هنرستان عالی موسیقی تدریس نمی شد.

و بسیاری از کسانی که سازهای سنتی می نواختند، به سازهای اروپایی روی آوردند یا هنرستان عالی موسیقی را ترک کردند.

به گزارش ایسنا، این جملات شرح روزگاری است که من و شما آن را به یاد نمی آوریم؛ اما شاید تعدادی از هنرمندان پیشکسوت، از این موضوع چیزی شنیده باشند. این قصه به دورانی اشاره دارد که توجه به موسیقی رسمی در کشور به شدت کاهش یافته بود؛ اما چه کسی برای بهبود این شرایط قدم برداشت؟

زنده یاد روح الله خالقی، خالق سرود جاودان «ای ایران» در این دوران زندگی می کرد. مردی که 49 سال پیش و در 21 آبان ماه براثر سرطان معده از دنیا رفت، اما یادش همچنان در میان بزرگان موسیقی ایران باقی است.

بد نیست، بدانید که خالقی و استاد محبوبش، علینقی وزیری، برای حفظ موسیقی ایرانی تلاش های زیادی کردند.

روح الله خالقی که سال 1285 در کرمان متولد شد، سال ها شاگرد ممتاز علینقی وزیری و از مفاخر موسیقی ملی ایران بود که انجمن موسیقی ملی در سال 1325 به همت او تأسیس شد و سه سال پس از آن با تأسیس هنرستان ملی موسیقی به یکی از آرمان های هنری کشور، جامه ی عمل پوشاند.

خالقی در دامان پدر و مادری که هر دو در نواختن تار مهارت داشتند، تربیت یافت اما پدرش از بیم  اینکه مبادا او از تحصیل عقب بماند، روح الله را از موسیقی منع می کرد، اما خالقی کوچک در آن زمان هرگاه خود را در خانه تنها می یافت، با عشق عجیبی که به موسیقی داشت، مخفیانه و پنهانی تاری را که بزرگ تر از جسه اش بود، بغل می گرفت و مشغول نواختن می شد.

روح الله خالقی در کتاب «سرگذشت موسیقی ایران» درباره اولین معلم موسیقی اش نوشته است: کمانچه را خوب می شناختم. دخترعمه ای داشتم که شوهرش این ساز را خوب می زد. مردی بود، مسن و فربه و با قامت متوسط و ریش های حنابسته که دو زانو می نشست و کمانچه ی زیبایی را که رویش صدف کاری و خاتم نگاری داشت، به دست می گرفت و می نواخت.

می گفتند، در جوانی در دستگاه تعزیه ی شاهی بوده و صدای خوشی داشته، بعدها در نواختن کمانچه مهارت یافته و در شمار نوازندگان دستگاه نایب السلطنه درآمده است. اما در این موقع کار مرتبی نداشت و با اندوخته ای مختصر زندگی درویشانه ای می کرد.

با دخترعمه ام زیاد به منزل ما می آمد. کمانچه را هم در کیسه ای می گذاشت و زیر عبا می گرفت و با خود می آورد. ما نیز به آهنگ سازش بسیار مأنوس بودیم. از قدمای موسیقی بود که دستگاه ها را به تفصیل می نواخت و به همایون علاقه ی بیشتری داشت. از انگشتانش صدای گرم پخته ی مطلوبی بیرون می آمد و هنگامی که همایون می زد، مثل این بود که با آهنگ کمانچه اش نصیحت می داد و این موعظه ی خوش آهنگ در دل ها اثری عمیق داشت. چه همه سراپا گوش می شدند. من نیز در گوشه ی اتاق می نشستم و خیره به انگشتان میرزا رحیم کمانچه کش می نگریستم. این کمانچه کش اولین مربی موسیقی من بوده است.

خالقی در سال 1302 به مدرسه ی عالی موسیقی رفت و در آنجا تحت نظر کلنل علینقی وزیری آموختن موسیقی و نواختن ویلن را آغاز کرد. در سال ۱۳۰۳ با وجود مخالفت پدرش، تصمیم گرفت صرفا به مدرسه ی موسیقی برود. پدرش با وجود علاقه ای که به موسیقی داشت، با موسیقی یاد گرفتن او مخالف بود و در نتیجه او مدتی پنهانی به مدرسه ی موسیقی می رفت.

سرانجام خالقی با گرفتن حکم تدریس موسیقی به پدرش ثابت کرد که «پی مطرب شدن نبوده  است». خالقی سال ها در رادیو ایران نیز فعالیت داشت و رییس شورای موسیقی رادیو بود و برنامه های رادیویی «یادی از هنرمندان درگذشته» و «ساز و سخن» را راه اندازی کرد. او همچنین سرپرست ارکستر گل ها بود.

خالقی 27 سال در رشته ی موسیقی ایرانی کار کرد، بیش از 100 آهنگ و تعدادی کتاب منتشر کرد.

مرحوم خالقی در موسیقی، سخت پیرو استادش، کلنل علینقی وزیری بود و همواره اعتقاد داشت که وزیری خدمتی به موسیقی این کشور کرده که تا به حال احدی به هیچ یک از صنایع ظریفه ی این مملکت نکرده است و می گفت تا موسساتی وجود نداشته باشند که بتوان این روش را ترویج کرد، زحمات وزیری آنچنان ثمربخش نخواهد بود.

این در حالی است که بسیاری از موسیقی دانان معاصر معتقدند که اگر خالقی نبود، معلوم نبود چه بلایی بر سر موسیقی ایرانی می آمد.

روح الله خالقی در سال 1344 در «سالزبورگ» اتریش پس از چند عمل جراحی ناموفق، براثر سرطان معده درگذشت و در گورستان ظهیرالدوله در تهران دفن شد. عبدالحسین سپنتا شعری درباره ی او با این مطلع سروده  است: به پرده های پیانو چو خالقی زد دست/به روی نُت ز هنر نقشِ آفرین بربست.