21 مهرماه سالروز درگذشت مرضیه: مرضیه موسیقی دوره پهلوی را جایگزین قاجار کرد

قدیمی ها - محمد آذر: در آن روزها که موسیقی سبک و روشی تکراری در پیش گرفته و عموما صدا و رفتارهای مردانه شاخص موسیقی ایران بود، دختری بیست و دو ساله با آن چهره سبزه و بانمک که شیطنت از چشمانش می بارید، با تنی لرزان و پر استرس به روی صحنه می آید.

تو کز عبرت بدین افسانه مانی

چه پنداری مگر افسانه خوانی

درین افسانه شرطست اشک راندن

گلابی تلخ بر شیرین فشاندن

مرضیه جوان در اپرت خسرو و شیرین امیدی تازه را برای هنر ایران نوید می دهد، او وقتی تشویق های پی در پی حاضران را می بیند انگیزه اش برای دستیابی به شهرت و محبوبیت بیشتر می شود و بزرگان موسیقی شادمان از کشف استعداد جدید تلاش می کنند تا این خواننده ی خوش صدای آینده را به دوست داران موسیقی ملی معرفی کنند.

مرضیه از همان ابتدا با وسواس در انتخاب اشعار و نوع اجرای آن مورد توجه هنر شناسان و مردم عادی قرار می گیرد، آنچه که او می خواهد وارد هنر کند ظرافت های زنانه و در عین حال حفظ جایگاه والای زنان و نقش آنان در موسیقی است.

مرضیه

برای مثال شیوه رایج قبل از او خواندن اشعاری از سعدی، حافظ، مولوی و شاعرانی از این دست بود که آن هم عموما به شکل آواز اجرا و یا اگر به شکل تصنیف بود دیگر در عصر جدید مورد قبول طبقات مختلف جامعه واقع نمی شد. اگر هم خوانندگان معروف چون قمرالملوک وزیری، ملوک خانم، نیر اعظم رومی، هلن، روحبخش، دلکش و بسیاری دیگر در زمینه تصنیف خوانی فعال بودند، عمدتا از موسیقی های محلی کمک می گرفتند و از همه مهم تر صدا، ظاهر و رفتار همچنان مردانه بود و آنچه مرضیه را از این بزرگان متمایز می کرد بی شک حفظ اصل اثر و در مقابل اضافه کردن ظرافت و زیبایی زنانه در حین اجرا به موسیقی بود. به جرات می شود گفت تلاش ها و زحمات مرضیه موسیقی ایرانی دوره پهلوی را جایگزین موسیقی دوره قاجار کرد.

او می خواست موسیقی از حالت یک نواختی خارج شود البته لازم به ذکر است که تفکرات و ایده های بزرگان و همچنین استقبال طبقات مختلف مردم آن زمان هم در آفرینش چنین ایده ای بی اثر نبوده چرا که مرضیه همواره رابطه خود با قشر اشرافی و ضعیف جامعه را حفظ کرد و همواره می کوشید تا طبقات مختلف جامعه به یک موسیقی فاخر و واحد علاقمند شوند.

نخستین آثار اجرا شده توسط مرضیه مربوط به متقدمینی چون «شیدا» و متاخرینی ماننده «رهی معیری» و «رحیم معینی کرمانشاهی» است عشق بازی و شیدایی اشعار علی اکبر شیدا که از قضا متعلق به دوره قاجار است، رهی هنرمند سرشناس و شاخص همان دوره و معینی کرمانشاهی که هنرمندیست جوان و جویای نام  که از قضا دارای سبک خاص در تصنیف سازی بود خود نشان از دقت و هوش سرشار مرضیه در انتخاب جایگاهش برای ثبت در حافظه تاریخ است.

اما نقش پر رنگ آهنگسازانی چون ابراهیم منصوری، ابوالحسن صبا، مرتضی محجوبی، بزرگ لشگری، مجید وفادار، همایون خرم و دیگر بزرگان همه و همه با شناخت از شخصیت مرضیه باعث شدند تا هم سبک آواز خوانی مرضیه پایه گذاری شود و هم سلیقه و خواست مردم توجه خاصی به شیدا خوان ما کنند آنچنان که می بینید هنوز کارهای بی نظیر او با همکاری هنرمندان بی همتای آن دوره همچنان توسط خوانندگان بزرگ بازخوانی و حتی سکوی پرشی برای هنرمندان جوان تر است.

نکته دیگر در محبوبیت مرضیه، کارهای خیرخواهانه و حضور اجتماعی او نه برای جلب توجه بلکه برای کمک و استفاده درست او برای به خدمت گرفتن هنرش جهت کارهای خیرخواهانه بود.

کنسرت او برای کمک به سیل زدگان و زلزله زدگان ترانه هایی که برای روزها یا افراد خاص مثل روز عصای سفید روز مادر یا کنسرت باشکوهی که عواید آن برای معالجه چشم استاد بنان در نظر گرفته شده بود و تلاش او برای تشویق پیوستن آحاد مردم به کارهای بشر دوستانه، همچنین واکنش او به رخداد های اجتماعی سیاسی ماننده خواندن ترانه ای برای اعتراض اعدام گلسرخی بی شک نقش قوی و قدرتمند او در تاریخ موسیقی ملی ایران را نشان می دهد.

مرضیه

مرضیه حتی پا از این هم فراتر می گذارد و در جهت معرفی موسیقی ملی و بی همتای ایران به دنیا تلاش می کند، او در آن زمان، از اولین هنرمندانیست که برای برگزاری کنسرت به شوروی، آمریکا و دیگر کشورهای اروپایی سفر می کند و با استقبال بی نظیر مردم جهان روبرو می شود، رابطه هایی که با هنرمندان اکثر نقاط جهان پیدا می کند سبب یک تعامل فرهنگی گسترده می شود که اولین نتایج آن باعث ایجاد یک جایگاه والا برای موسیقی ایران در بین ملت هایی که تا قبل از آن در مورد موسیقی ایران بی اطلاع بودند می شود.

فعالیت ها او علارغم محدودیت هایی که برای آواز خوانی زنان در کشورش وجود داشت و همچنین کهن سالی و بیماری تا آخرین سال های عمر ادامه پیدا می کند چنانکه یهودی منوهین از شناخته شده ترین موسیقیدانان عصر حاضر از وی برای کنسرت صلح دعوت می کند و مرضیه ی 73 ساله چه زیبا زن شرقی و هنر ایرانی را در برابر ملت ها به نمایش می گذارد.

حال که 4 سال از درگذشت مرضیه بانوی هنر می گذرد دوستدارانش همواره با صدای لطیف او به دوران طلائی موسیقی سفر می کنند و تا ابد آن بیت معروف که همیشه ورد زبان مرضیه بود را زمزمه خواهند کرد.

بعد از وفات تربت ما بر زمین مجوی

در سینه های مردم دانا مزار ماست