پروین اعتصامی، شاعری که خاطرات کودکی با او شکل گرفت

فرزانه لشکری: در همه احوالات قوانین طبیعت را یادآوری می کند و در شعرهایش از خواب و خیال و رویا هیچ خبری نیست، او مرتب خواننده اش را با واقعیت روبه رو می کند، دست او را می گیرد و او را به زمین برمی گرداند.

از زمانی که کتاب های درسی فارسی به مدرسه های ایران راه یافته اند کم تر شاعر معاصری بوده که صفحه ای ثابت در اذهان و کتاب ها به شعر او اختصاص یافته باشد. دانش آموزان دبستان ها و دبیرستان های قدیم و جدید شعرهای او را در کلاس خوانده اند و برخی از آن ها را از برکرده اند.

فاطمه معین الدینی، مدرس ادبیات، به مناسبت روز بزرگداشت پروین اعتصامی (25 اسفندماه) درباره ویژگی  شعرهای این شاعر می گوید: درون مایه اشعار پروین بیش تر غنیمت داشتن وقت و فرصت ها، نصیحت های اخلاقی، انتقاد از ظلم و ستم به مظلومان و ضعیفان و ناپایداری دنیاست.

او ادامه می دهد: پروین از جمله بانوان شاعری است که حتا در بعضی از موارد از بعضی از شاعران مرد هم درخشندگی بیش تری دارد. اشعار پروین این اقبال را داشته که مردم کوچه و بازار با آن همزبانی و همدلی کرده اند و از سوی دیگر محفل های خاص و روشنفکری نیز نتوانسته اند از آن چشم پوشی کنند، به نظر من اگر روزی یک نظرسنجی صورت گیرد و قرار باشد از میان ۱۰۰ دیوان و دفتر شعر یکصد سال اخیر ۱۰ اثر را انتخاب کنند بی شک نام پروین میان ۱۰ شاعر منتخب قرار می گیرد و چنین توفیقی کم تر نصیب شاعران معاصر ما شده است.

معین الدینی درباره ماندگاری شعر پروین می گوید: سال های شاعری پروین میان سال های ۱۳۰۳ تا ۱۳۲۰ بوده است که همزمان با پادشاهی رضاخان بر ایران است. یکی از جنبه های مهم شعر پروین تعلیمی بودن آن است به طوری که دائم پند و اندرز می دهد و نصایح اخلاقی عرضه می کند. این عنصر تعلیم چیزی است که کاملا موافق با مقتضیات زمانه بوده و شعر تعلیمی این دوره از ویژگی های اخلاقی و مسائل سطحی اجتماع انتقاد می کند.

او می افزاید: پروین که در این فضای بسته شعر می سرود، به نظر می رسد بهترین شیوه را برای بیان حرف های خود انتخاب کرده بود، او در اشعار تعلیمی اش کم از ظلم و دزدی و غارت حرف نزده است و هرچند گاهی خیلی آشکارا به عاملان این صفت ها می تازد ولی اغلب از راه داستان و تمثیل جلو می رود و قطعات معروف «اشک یتیم»، «مست و هوشیار»، «نامه به انوشیروان» و «دزد خانه» نمونه هایی از این نوع اند.

این مدرس دانشگاه می گوید: پروین اعتصامی قصه های زیادی را در دیوان خود داشت که همه آغاز و پایانی همراه با گره گشایی دارند. بلبل و طوطی از درد خود و پای در بند بودن شان می گویند. بط با ماهی رازش را می گوید و گاهی هم از نباتات و جمادات کمک می گیرد. این تمثیل ها و اشعار تعلیمی همگی با زبانی روان، سلیس و فصیح سروده شده اند؛ چیزی که او را میان بسیاری از شاعران معاصر ممتاز کرده است.

با خواندن شعرهای پروین اعتصامی یاد می گیریم که در لحظه زندگی کنیم، مدارا داشته باشیم، زمان مان را تلف نکنیم و ... پروین در شعرهایش از مخاطبش می خواهد که خودش باشد. ما وقتی خوشبختیم که هوشیار باشیم و در ضمن سعی کنیم که خودمان باشیم. او در شعرهایش مرتب مسؤولیت انسان ها را به آن ها یادآوری می کند و این نکته را به آن ها گوش زد می کند که نمی توانند از زیر بار مسؤولیت خود شانه خالی کنند. در کل همه مضمون هایی که اعتصامی با آن ها این مفاهیم را منتقل می کند، هنوز تازه و بدیع هستند، شاید این مهم ترین دلیل ماندگاری شعرهای پروین باشد.