هفتمین سال درگذشت پرویز یاحقی: پرویز یاحقی و سبک سوم

رادیو زمانه - محمود خوشنام: هفت سال از درگذشت پرویز یاحقی، موسیقیدان صاحب سبک ایرانی می گذرد ولی سبک ویولن نوازی او هنوز در میان جوانان رواج دارد.

تفاوت عمده یاحقی با دیگران  همان پیروی نکردن او از شیوه متداول ویولن نوازی ایرانی است. ویولن در سرآغاز زندگی ایرانی خود، گیج و ویج مانده بود که چگونه با موسیقی ایرانی کنار بیاید. از یک سو شاگردان رسته موسیقی دارالفنون به شیوه اجدادی آن وفادار ماندند و از سوی دیگر شباهت صوتی با کمانچه، ویولن را زیر قیمومیت آن قرار می داد. ویولن نوعی کمانچه فرنگی تلقی می شد که آن را به جای زانو زیر چانه می نهادند.

حسین خان اسماعیل زاده کمانچه کش معروف، نخستین نوازنده کمانچه فرنگی نیز شد و با پرورش شاگرد، راه پرورش آن را هموار کرد. از میان شاگردان او، یکی دو تن بودند که این یکسان سازی دو ساز را نمی پسندیدند. ابوالحسن صبا که ویولن هنگ آفرین را از یک سو و ویولن اسماعیل زاده را از سوی دیگر می شنید، آن ها را با هم مقایسه می کرد و نتیجه می گرفت که هیچکدام به درد موسیقی ایران نمی خورد. صبا پس از مدتی تأمل و اندیشه خود دست به کار شد تا شیوه تازه ای را پیدا کند و چنین نیز کرد.

صبا سازگار ترین شیوه ویولن نوازی ایرانی را پدید آورد و آن را از طرق تربیت شاگردان پر شمار در جامعه فراگیر ساخت؛ شیوه غالبی که تا زمان ما رواج داشته است. با این همه پس از صبا هم کوشش برای ایجاد روش های تازه ادامه یافت.

پرویز یاحقی یکی از اندک شمار ویولن نوازان پس از صباست که در صدد ابداع روشی تازه در نواختن برآمد و توفیق نسبی هم به دست آورد. شیوه او اگرچه کاملاً فراگیر نشد ولی در میان جوانان هواخواه بسیار پیدا کرد. پرویز خود در گفت و گویی خصوصی یکی دو سال قبل از درگذشت، مغرورانه گفته است: سبکی را که من امروز دارم هیچ شباهتی به سبک هیچ یک از استادان من ندارد (…) سبکی است که به آن سبک پرویز یاحقی می گویند (…) خوب و بدش را البته مردم باید قضاوت کنند.

پرویز از نوجوانی به راه موسیقی رفت. ابتدا نزد دائی خود حسین یاحقی که شیوه اسماعیل زاده را نمایندگی می کرد و سپس یکی دو سالی نزد صبا به فراگیری پرداخت. استعداد خارق العاده و دریافت قوی، او را خیلی زود به مرحله مهارت کمال یافتگی رسانید. در هفت سالگی ردیف را آموخت. یازده ساله بود که سازش شنیدن داشت و پانزده ساله که شد صدای ویولن او را در استودیوی رادیو ایران ضبط کردند. زمانی که هنوز قدش به میکروفن نمی رسید.

پخش برنامه گل های رنگارنگ در سال ۱۳۳۶ ظهور نوازنده و آهنگساز تازه ای را بشارت می داد. در این گل ها، غلامحسین بنان آهنگی از پرویز یاحقی را در پیوند با شعری از اسماعیل نواب صفا می خواند با عنوان «ای امید دل من کجائی؟»

پرویز از آن تاریخ تا سال پیش از مرگ، ۱۳۸۵، به مدت ۳۰ سال نواخت و ساخت و پرداخت و دستاورد بزرگی از خود به یادگار گذاشت. از بنان که بگذریم، خوانندگان برجسته دیگر نیز چون مرضیه، مهستی، هایده و حمیرا با او همکاری داشتند و آهنگ های او را در پیوند با شعر ترانه سرایانی چون اسماعیل نواب صفا، تورج نگهبان و بیژن ترقی خواندند.

پرویز یاحقی

ویژگی های نواخته های یاحقی

از مهم ترین ویژگی نواخته های یاحقی که پیش تر از آن یاد کردیم، کوشش برای پدید آوردن شیوه تازه ای برای ویولن نوازی است. در این شیوه نوازنده اولا از کوک های غیر متداول استفاده می کرد که خود حجم و رنگ نواخته ها را تغییر می دهد. بهره گیری بیشتر از سیم های بم و رویاروئی مستمر میان بم و زیر و بخصوص به کار گرفتن لرزه و مالش و گلیساندو روی سیم ها و از سوی دیگر آرشه کشی های شتابنده و هیجان زده، تمهیدات دیگر مورد استفاده در نواختن است.

این تمهیدات البته پیش از یاحقی در موسیقی عامیانه شهری به کار گرفته می شد و تکرار مستمر آن، کار را به ابتذال می کشید. پرویز ولی حد و اندازه نگه می داشت. او مرز میان شیرین نوازی و بیگانه نوازی را می شناخت و تا آنجا از تمهیدات یاد شده بهره می گرفت که نواخته هایش ایرانی باقی بماند و در عین حال جاذبه ای پرشور و حال پیدا کند.

در همین جا باید گفت که پرویز توانائی ویژه ای در ساخت و پرداخت چهار مضراب داشت. چهار مضراب های سه گاه و دشتی او شهرت بسیار یافته است. خیلی ها کوشیدند به راه پرویز بروند ولی به گرد پای او هم نرسیدند. هیچ کس چون او نتوانسته بود ویولن را چنین رام خود سازد و قدرت بیان تازه ای به آن ببخشد.

شیوه آهنگسازی پرویز یاحقی را نیز می توان تا حدودی متفاوت از همتایانش دانست. وجوه مشترکی که تقریباً در همه ترانه های او به چشم می خورد این هاست: مقدمه بی کلام، ریتمیک و تند که در واقع فضائی می شود برای جلوه بیشتر سازآرائی ها. تصویرسازی های صوتی و سازگار با تصویر های متنی. تصویر سازی های جذاب یاحقی همه ترانه سرایان را علاقمند به همکاری با او می ساخت. نتیجه این همکاری ها نیز ترانه های ماندگاری است که از آنان بازمانده.

تورج نگهبان دوست و همکار ترانه سرای یاحقی درباره آهنگسازی او گفته است: پرویز کوچه پس کوچه های آهنگسازی را خیلی خوب یاد گرفته بود. ساختن را که شروع می کرد دیگر این آهنگ بود که او را به دنبال خود می کشید!

در میان پیروان شیوه یاحقی شاخص ترین چهره، اسدالله ملک است که همین روز ها سالگرد درگذشت او نیز هست. ملک نیز از   همان تمهیدات ویولن نوازی یاحقی بهره می گرفت و در نواختن از مهارت های مشابه برخوردار بود و در استمرار شیوه او کوشش بسیار به کار زده است.

سخن مغرورانه دیگری را از یاحقی بیاوریم:

خیلی اندک است تعداد کسانی که هم نبوغ آهنگسازی دارند و هم مهارت در نوازندگی. یکی از آن آدم های اندک منم. یاحقی و ملک هر دو شوربختانه نابهنگام، در هفتاد و شصت سالگی از دنیا رفتند.