قدیمی ها - پرهام شریعتی: اسماعیل ادیب خوانساری
در سال ۱۲۸۰ متولد و در سال ۱۳۶۱ درگذشت. وی نخستین خواننده مرد در رادیوی ملی ایران
بود.
ادیب از سال ۱۳۰۳ تا سال ۱۳۰۹ گاه در اصفهان گاه
در تهران به سر می برد. در سال ۱۳۰۹ وارد خدمات دولتی شد و کار اداری خود را از ۱۶
مهر ماه ۱۳۰۹ در بلدیه که همان شهرداری تهران امروزیست آغاز کرد.
در سال ۱۳۱۹ وقتی برای نخستین بار در ایران رادیو
ملی تاسیس شد، در حالی که سی و نهمین سال زندگی را می گذراند به عنوان نخستین خواننده
مرد رادیوی ملی ایران، به رادیو دعوت شد. او در آن دوره با نوازندگانی چون ابوالحسن
صبا، علی اکبر شهنازی، حسین یاحقی، مهدی خالدی و مرتضی محجوبی همکاری می کرد.
اسماعیل ادیب خوانساری فرزند یک روحانی به میرزا
محمود خوانساری و شاگرد عندلیب گلپایگانی (تولایی)، سید رحیم اصفهانی، حبیب شاطر حاجی،
نایب اسدالله (و غیرمستقیم: طاهرزاده) بود.
آثار او در صفحات گرامافون ۷۸ دور(صفحات سنگی)،
آثار رادیویی، آوازها و تصانیف همراه با ساز و ارکستر و تعداد بیشماری ضبط های خصوصی
و خانگی به جا مانده است. از آوازهای محلی بختیاری (اجرا شده باارکستر انجمن موسیقی
ملی) شلیل و خون دل قابل ذکر است، ادیب خوانساری دربرنامه برگ سبز و گل های جاویدان
هم چندین اجرا داشته است.
اسماعیل در سن ۱۸ سالگی، آن چنان جویای آواز بود
که با وجود مخالفت های پدرش، راهی اصفهان شد. شهری که آقاباشی ها، زرباف ها، خاکی ها،
صدرها، سید رحیم ها، عندلیب ها، شاطر حاجی ها، تاج ها، قاضی عسگر ها، شهاب ها و بسیاری
خوانندگان بزرگ دیگر را در دامان خود پرورش داده بود. قریب دو سال، هر روز به محضر
آقا سید عبدالرحیم اصفهانی رسید و گوشه های آوازی و دقایق این هنر را مو به مو آموخت.
نزذ نایب اسدالله که از موسیقی دانان شش دانگ روزگار بود، مدتی بیش از یک سال به تکمیل
هنر خود پرداخت. در این زمان حبیب شاطر حاجی که صدایش گرفته بود، ترک یار و دیار نموده
و در شیراز مغازه پیراهن دوزی باز کرده بود. جبیب گاهی به اصفهان می آمد و گاهی نیز
اسماعیل جوان برای دیدار استاد راهی شیراز می شد. در این سفرها بود که حبیب با صدای
گرفته و دو دانگ خود، بم خوانی و ملاحت آواز را به ادیب آموخت و در این جا بود که ادیب،
شیرازه هنری خود را یافت و مرید همیشگی صدای حبیب شد. مدتی نیز به بختیاری سفر کرد
و نواهای محلی آن دیار را آموخت و چاشنی اطلاعات اش در موسیقی نمود.
در سال هایی که ادیب در اصفهان بود با سایر خوانندگان
آشنا شد، در بیشه ها، در نی زارها، بر روی پل های تاریخی، در قهوه خانه ها و در باغات
اصفهان برای مردم خواند، و بی تکلف هم خواند. از سال ۱۳۰۳ تا ۱۳۰۹ گاهی در اصفهان و
گاهی در تهران ساکن بود. در این چند سال با هنرمندانی چون اسماعیل خان حسین زاده، حبیب
سماعی، ابوالحسن صبا، مرتضی محجوبی، علی اکبر شهنازی و عبدالحسین شهنازی آشنا شد و
آموخت که چگونه با ساز، آن هم ساز بزرگان بخواند و همراهی کند، اما پر واضح است که
زادگاه فیزیکی ادیب خوانساری خوانسار و زادگاه هنری اش اصفهان بوده است. خود در سرگذشت
اش چنین می گوید: در سال ۱۳۰۳ به تهران آمدم، ولی خواننده مردی که استاد باشد، نبود،
تنها طاهرزاده بود که از کار خود کناره گرفته بود. پس چنان که گذشت، ادیب زاده مکتب
آوازی اصفهان است و از چهره های شاخص این مکتب. علاوه بر این، ویژگی های آواز ادیب،
همه و همه از ویژگی های آواز اصفهان است.
از سال ۱۳۰۹ در تهران، خانه و کاشانه کرد و به
خدمت شهرداری درآمد، اما همچنان سفرهای بسیار به اصفهان نمود و با هنرمندان این شهر
مراوده داشت. از سال ۱۳۰۶ به بعد، صفحات متعددی
از صدای ادیب خوانساری ضبط شد، در سال ۱۳۱۹ با افتتاح رادیو ایران، به عنوان اولین
و فعالارین خواننده مرد با رادیو شروع به همکاری نمود، در کنسرت های متعدد شرکت کرد،
با اسماعیل مهرتاش ، جامعه باربد را تاسیس نمود و ...
سبک:
اصولاً سبک دارای تعریفی است و خواننده صاحب سبک
دارای شرایطی که در گنجایش این نوشته نیست، اما به اختصار به این نکته اشاره کنم که
خواننده صاحب سبک، از مرحله تقلید گذشته و به مرحله کشف و شهود رسیده است، یعنی این
که صدای چنین خواننده ای از نظر تونالیته، نوع تحریر، طرز ادای شعر، انتخاب شعر، طرز
تلفیق شعر با موسیقی، تکرارها، سکوت ها، آکسان ها و ... اغلب مختص و منحصر به خود اوست
که باید اکثریت قریب به اتفاق صاحبان نظر و هنر بر آن صحه بگذارند. نه هر کسی که شهرتی
یافت و مردم شناختندش، صاحب سبک است که اگر قرار بر این باشد، بسیاری از خوانندگان،
صاحب سبک اند و همگان سبک شناس.
ادیب در دوره جوانی بیشتر از سبک و سیاق سید عبدالرحیم
و سید حسین طاهرزاده تبعیت نموده و شاهد آن، صفحاتی ست که به روزگار جوانی با صدای
شش دانگ خوانده است، اما در سنین سی چهل سالگی رویکردی به سبک و شیوه آواز خوانی حبیب
شاطر حاجی می کند و رفته رفته جایگاه خود را در آواز و موسیقی ایران تثبیت می نماید.
سرود سعدی و آواز تاج و ساز صبا
به تاج و تخت کیانی مده که مختصر است
بگو ادیب زند نغمه شعر حافظ را
گرت هوای سماع فرشتگان به سر است
(استاد همایی سنا)
بی شک یکی از بزرگترین اساتید مکتب اصفهان در دوران
شکوفایی موسیقی ایرانی بعد از سال ۱۳۰۰، استاد اسماعیل ادیب خوانساری می باشد. وی میراث
دار بزرگانی چون سید رحیم اصفهانی، میرزا حسین ساعت ساز، حبیب اصفهانی معروف به حبیب
شاطر حاجی و نائب اسدالله می باشد. ادیب در اوان جوانی با بر گرفتن توشه های بس گرانبها
از اساتید قدیم و درک دوران شکوفایی موسیقایی کشور، مانند پلی بود که راهگشای نسل بعد
و جویندگان این راه شد.
سال ها باید که تا یک سنگ اصلی ز آفتاب
لعل گردد در بدخشان یا عقیق اندر یمن
قرن ها باید که تا یک کودکی از لطف طبع
عالمی گویا شود یا عارفی صاحب سخن
(سنایی)
دیسکوگرافی آثار استاد ادیب خوانساری :
دیسکوگرافی آثار استاد ادیب خوانساری بر روی صفحات
سنگی ۷۸ دور رامی توان از لحاظ زمانی به چهار دوره تقسیم کرد:
۱ - توسط کمپانی هیزمسترزویس، تهران، زمستان
۱۳۰۶ شمسی.
2 - توسط کمپانی هیزمسترزویس، تهران، تابستان
۱۳۰۸ شمسی.
3 - توسط کمپانی بایدافون، تهران، اوایل ۱۳۰۹ شمسی.
4 - توسط کمپانی هیزمسترزویس، تهران، ۱۳۲۶ شمسی.
در مجموع آثار ضبط شده از استاد ادیب خوانساری بر روی صفحات سنگی گرامافون ۷۸ دور،
۸۰ روی صفحه می باشد. آثار ضبط شده ادیب خوانساری موجود در آرشیو رادیو، توسط مشیر
همایون شهردار، رییس وقت موسیقی رادیو به دلیل کدورت قدیمی با وی پاک شد و از بین رفت
و به این ترتیب گنجینه مهمی از موسیقی اصیل ایرانی نابود شد. آثاری که از این استاد
بزرگ باقی مانده، ضبط های خصوصی و خانگی و ردیف آوازی وی است که در سال های کهولت او
ضبط شده و به جا مانده است.
جمله زیر نقلی است از ادیب خوانساری:
روزگاری، زندگی ام را به پای هنر قربانی کردم و
حالا زندگی ام دارد هنرم را قربانی می کند.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر