به مناسبت تولد یا درگذشت بزرگان ویولن، محجوبی، خرم و ملک در تیر و مرداد ماه: اندر مظلومیت و مهجوریت ویولن در ارکسترهای موسیقی ایرانی

موسیقی ما - آرش نصیری: نهم تیرماه هشتاد و چهارمین زادروز تولد زنده یاد همایون خرم، ۲۹ تیر سالروز درگذشت زنده یاد رضا محجوبی، ۱۴ مرداد سالروز تولد زنده یاد استاد اسدالله ملک و ۲۶ مرداد سالروز درگذشت زنده یاد علی محمدخادم میثاق است.

نوازنده چیره دست ویولن، رهبر ارکستر یا آهنگسازان توانایی که ملودی هایشان نه تنها در دوره شان در کمترین زمان ممکن شهره آفاق و بر زبان پیر و جوان و عام و خاص جاری می شد که هنوز و همیشه ماندگار است و حتی جوان های نسل حاضر هم آن ها را زمزمه می کنند.

در سال های اخیر و به خصوص بعد از چیره شدن سبک و سلیقه موزیسین های دوره بازگشت بر موسیقی ایران، ساز غالب تار و سه تار و بعضا سنتور شد و ویولن کم کم از موسیقی اصیل ایرانی خارج شد در حالی که قبل از این دوره، هم شهناز و شریف با تار به بهترین شکل در اوج تاثیرگذاری بر موسیقی بودند و هم تجویدی و خرم و یاحقی و بدیعی و ملک با ویولن و استاد فرامرز پایور با سنتور و استادان دیگر با ساز هایشان که همگی با اوج احساس به تولید زیبا ترین نغمات مشغول بودند اما از قبل از نیمه دهه پنجاه و با آغاز استیلای جنبش تاثیرگذار بازگشت در مرکز حفظ و اشاعه و به دلایل فنی و جامعه شناسی و بعد به حاشیه رفتن موزیسین های نامدار قبل از انقلاب و خلاصه شدن موسیقی در چند نام و جریان خاص، کم کم ویولن از موسیقی ایرانی کنار رفت یا به حاشیه رانده شد.

نتیجه این اتفاق تقریبا مشخص بود و همانطوری که انتظار می رفت دیگر ملودی ها به ندرت شیرین و به یادماندنی می شدند و آن اندک ملودی های موثر هم محصول نبوغ چند نابغه جوان آن سال های موسیقی بود. پس از آن بسیار گفته شد که آهنگ ها آنقدر ها به یاد ماندنی نیستند و مردم کوچه و بازار موسیقی اصیل ایرانی را زمزمه نمی کنند و موسیقی مصرفی بازار را از موسیقی اصیل گرفت در حالی که در گذشته ای نه چندان دور، علاوه بر خواص، بسیار از مردم عادی کوچه و بازار هم مشتری پروپاقرص موسیقی اصیل ایرانی بودند.

پیدا کردن دلایل این مسئله به یک مجال فراخ نیاز دارد و بررسی همه جانبه اما شاید کم شدن حضور ویولن در موسیقی ایرانی یکی از دلایل آن باشد. ویولن یک ساز کششی است و نزدیک ترین صدا به صدای انسان را دارد در حالی که سازهای مضرابی ضمن داشتن همه ظرافت ها و زیبایی ها، کمتر از ویولن دارای این خاصیتند. نوازندگان چیره دست ویولن آنقدر با ظرافت آرشه را بر ساز به رقص در می آورند که گویی ساز جان گرفته و با مخاطبش حرف می زند. البته کمانچه هم از جنس و شبیه ویولن است و این توانایی و دلنشینی را دارد اما متاسفانه این ساز هم کمتر در موسیقی ایرانی جایگاه محکم و موثری دارد که همه این ها باعث خالی بودن موسیقی ما از کشش های سازهای کششی ست.

به این موضوع جهانی تر بودن ساز ویلن را هم بیافزایید که می تواند باعث حضور ویژه تر موسیقی ما در عرصه های جهانی باشد.

ویولن یکی از سازهای اصلی و اساسی همه ارکسترهای بزرگ و مجلسی و کوچک جهان است و حضورش در ارکستر می تواند رنگ و بوی خاصی به آن بدهد ضمن آنکه به مدد استاد صبا و شاگردانی که تربیت کرد، این ساز غربی متد و رنگ وبوی ایرانی ویژه ای پیدا کرد و در ساز یاحقی، تجویدی، خرم، ملک و شاگردانشان، حس ناب موسیقی ایرانی در جانتان می نشیند.