مهدی فخیم زاده
خاطرات دوران کاری اش را در کتابی با عنوان «سینما و من» منتشر کرد.
به گزارش ایسنا،
این کتاب در 856 صفحه به دوران کودکی، دبیرستان، جوانی، ورود به عالم هنر، اجراهای
تئاتر، سینما، فیلمنامه نویسی و بازیگری، تهیه کنندگی و مباحثی چون انقلاب و سینما،
بازسازی سینمای ایران، درجه بندی حمایت، هدایت و نظارت، شورای عالی تهیه کنندگان و
فیلم ها و سریال های مهدی فخیم زاده می پردازد.
این کارگردان
و بازیگر که حدود یک سال زمان صرف آماده سازی کتاب «سینما و من» کرده است در مقدمه
آن درباره علت چاپ این کتاب نوشته است: برای نوشتن این زندگینامه دلایلی دارم که سعی
می کنم به بعضی از آنها اشاره کنم.
اول اینکه بعد
از چندین دهه فعالیت در سینما و تلویزیون به عنوان کارگردان و هفده سال تدریس در آموزشگاه
های هنری و چندین دوره تدریس در دانشکده های هنری و ارتباط دائم با نسل جوان به وضوح
دیده و می بینم که چگونه جوان ها برای ورود و حضور در عرصه نمایش سر از پا نمی شناسند
(البته بطور طبیعی چیز بدی نیست)، مشکل وقتی ظاهر می شود که می بینی این تلاشها در
شرایطی اتٌفاق می افتد که کوچکترین شناختی از بازیگری و فضاهای نمایشی کشور ندارند
و در این عرصه از حداقل توان برخوردار نیستند، ولی مدام خودشان را به این در و آن در
می زنند و به این و آن عرضه می کنند تا راهی بجویند و در مقابل دوربین قرار بگیرند
و وقتی بپرسی بضاعتت چقدر است؟ پیوسته این کلمات را تکرار می کنند که: من خیلی استعداد
دارم.
حتی وقتی ظاهراً
برای آموزش در هنرستانی ثبت نام می کنند اولین سوالشان این است: آیا ما را برای بازیگری
معرفی می کنید؟
این سوال خود
به خود خبر از آن می دهد که اعتباری برای آموزش بازیگری قایل نیستند و می خواهند از
کلاس بازیگری به عنوان سکوی پرتاب استفاده کنند، به زبان بی زبانی فریاد می زنند که
بازیگری آموختنی نیست. تعلیم بی معناست، بازیگر را باید کشف کرد و من همانم که اگر
فرصتی یابم دنیای نمایش را دگرگون می کنم.
خصیصه دیگر این
جوان های عاشق بازیگری، ساده انگاری درباره فضاهای نمایشی کشور است، هیچ تصوری از این
دنیای بی رحم و آشفته و آغشته به شهرت و محبوبیت و مادیات ندارند. تصور می کنند که
دست اندرکاران سینما و تلویزیون منتظر و بیتاب و بیکار نشسته اند تا استعداد درخشانی
که جز خود او کسی نیست از راه برسد و او را کشف کنند و روی سرشان بگذارند و حلوا حلوا
کنند و چون چنین می انگارند، هیچ ارزش و اعتباری برای تلاش و کوشش و مطالعه و احراز
قابلیت های بازیگری قایل نیستند و معتقدند تنها رمز موفقیت، شانس، رابطه و پارتیبازی
است و برای اثبات این مدعا پیوسته درصدد مقایسه برمی آیند و می پرسند:
- مگر فلان کس
درس خونده؟
- فلانی که کلاس
ندیده.
- آیا چهره من
برای بازیگری مناسب نیست؟
- آیا من از فلان
بازیگر زیباتر نیستم؟
- فلانی مگر چه
می کند؟
این خیل عظیم
متقاضیان بازیگری خصلت مشترک دیگری هم دارند، معمولاً کم تحمل و عجول هستند و توقع
دارند که همین امروز فردا قدم به سینما و تلویزیون بگذارند و فرشته شهرت و محبوبیت
را در آغوش بگیرند و اگر بشنوند که هنرپیشه شدن زمان می خواهد بلافاصله می گویند: ده
سال دیگه به چه دردم می خوره؟ آنوقت که من سنم بالا می رود و پیر می شوم.
حال اگر به هر
دلیلی، از سر اتٌفاق و یا توسل به این و آن جلوی دوربین قرار بگیرند و نقشی به آنها
واگذار شود فکر می کنند که کار تمام شده و رویا تحقق یافته، از فردا رفتارشان با اطرافیان
دگرگون می شود، درخیابان مدام به چپ و راست می نگرند تا جلوه شهرت خود را در چشمان
دیگران ببینند.
پیوسته منتظر
پیشنهادهای جدید هستند و چون انتظارشان برآورده نمی شود سرخورده می شوند و دوباره به
مقایسه خود با هنرپیشه های مطرح می پردازند و فکر می کنند قربانی روابط ناسالم درونی
سینما و تلویزیون شده اند.
در همین مراحل
سرگشتگی است که معمولا سرو کله کلٌاش ها و حقه بازها و شارلاتان های سینما پیدا می
شود و آنها را با پیشنهادهایشان می فریبند.
یکی از پیشنهادهای
متداول و مرسوم آنها خریدن نقش است، مثلا می گویند: باید روی خودتان سرمایه گذاری کنید.
نقش خریدنی است. بعد به دروغ از چند هنرپیشه معروف نام می برند که از طریق پول دادن
و خریدن نقش وارد عالم سینما شده اند. حال اگر متقاضی بازیگری پولی در بساط خود یاخانواده
اش باشد، بی تردید در دام آنها می افتد. آن ها به دلیل عدم شناخت، قادر به تشخیص و
تمیز تهیه کننده و کارگردان های واقعی از پارازیتهای سینما و تلویزیون نیستند. پارازیت
هایی که همیشه درحواشی کارهای پرزرق و برق مثل هنرهای نمایشی یا موسیقی بوده و خواهند
بود.
البته همه علاقمندان
بازیگری و هنرهای نمایشی از چنین خصلتی برخوردار نبوده و چنین فرجامی در انتظارشان
نیست. در طی سالها تدریس، هنرجوهای زیادی را دیده ام که با سعی و تلاش و واقع بینی
بارور شده و قدم به میدان هنرهای نمایشی گذاشته اند و با اثبات توانایی و استعداد خود
اکنون به عنوان حرفه ای های سینما، تلویزیون و تئاتر به کار مشغولند.
البته خود من
نیز در سال های اولیه از این گونه توهمات، غلط فهمی ها، کج اندیشی ها و طی طریق در
این کوره راه های بی فرجام درامان نبوده ام، ولی به هرحال با تلاش، کوشش، استقامت و
صبر توانسته ام به فضای نمایشی این سرزمین راه یافته و در این سینما به عنوان نویسنده،
کارگردان، بازیگر و تهیه کننده فعالیت نمایم.
اکنون با بازنویسی
این خاطرات سعی دارم تجربیاتم را به دیگران منتقل و گوش های از این مسیر پرتلاطم، سخت
و طولانی را باز و نشان دهم که چگونه توانستم بدون پول و پارتی و داشتن چهره و اندامی
آنچنانی، بیش از چهل سال در تئاتر و سینما و تلویزیون حضوری مداوم داشته باشم و امیدوارم
که از این طریق نوری بر این مسیر تاریک و دنیای ناشناخته و وسوسه انگیر تابانده باشم.
یکی دیگر از دلایل
نوشتن این زندگینامه، فعالیت من در سینمای قبل از انقلاب است. گرچه در این رشته تحصیل
کرده و در گروه پاسارگاد به رهبری استاد فقید حمید سمندریان تجربه اندوخته بودم، لیکن
وقتی تصمیم گرفتم به صورت حرفه ای فعالیت کنم، خواسته و یا ناخواسته به درون سینمای
بدنه و تجارتی قبل از انقلاب افتاده و خود به خود با فضا، روابط و شخصیت های مرسوم
و متداول آن روزگار محشور شدم که البته هیچ ارتباطی با سینمای روشنفکری و حمایتی نداشت.
سینمای روشنفکری
از بودجه های دولتی و شبه دولتی تغذیه می کرد و دغدغه بازدهی سرمایه نداشت و اصولا
با سینمای تجارتی متفاوت بود. سینمای تجارتی یا بدنه در بخش خصوصی تولید و قوانین تجارت
(معامله و سود و زیان) بر آن حاکم بود و چون با شهرت و محبوبیت همراه بود، خود به خود
روابط، شرایط و شخصیت های خاص خودش را تولید می کرد که شناختشان احتمالا به عنوان بخشی
از تاریخ اجتماعی و فرهنگی کشور ما خالی از لطف نیست و تا آنجا که من می دانم تاکنون
هیچ پژوهش و تحقیقی در این زمینه نشده و سینمایی نویسان ما هیچ همٌتی دراین مورد مصروف
نداشته اند، زیرا کسانی که درباره سینما می نویسند معمولا سینمای تجارتی آن روزگار
را از نزدیک تجربه نکرده اند و آنهایی که تجربه ای در این زمینه دارند، یا وفات کرده
و یا از کشور خارج شده اند. از آن دوران چند نفری باقی مانده اند و من یکی از آن چند
نفرم. البته آنچه من نوشته ام جنبه پژوهشی و تحقیقی ندارد و تنها به ذکر احوال شخصی
پرداخته ام ولی چون خود به خود از آن مسیر عبور کرده ام ناچار اشاراتی به شرایط، فضا
و شخصیت های آن دوران دارم که می تواند برای خواننده روشنگر باشد.
علت بعدی نوشتن
این زندگینامه حضور من در تحولات سینمایی و راه اندازی سینمای بعد از انقلاب و نحوه
شگل گیری صنوف سینمایی و دگرگونی های بعدی است. در نتیجه در لابلای این خاطرات خود
به خود به تمام این تحولات اشاراتی دارم که بسیاری از آنها تاکنون ناگفته مانده اند
و امیدوارم بتواند برای پژوهندگان سینمای ایران مفید فایده باشد.
ممکن است بپرسید
که چرا من هم مثل بقیه از طریق مصاحبه و ضبط خاطرات اقدام نکردم و شخصاً قلم بدست گرفتم
و به نوشتن این زندگینامه پرداختم. حقیقت این است که یک بار چنین تجربه ای داشته و
از نتیجه اش (حداقل خودم) راضی نبودم. دو یا سه سال پیش جواد طوسی منتقد و سینمایی
نویس معروف با من تماس گرفت و پیشنهاد کرد که خاطراتم را برای حفظ و نگهداری در آرشیو
تشکیلات موزه سینما تصویربرداری کنیم. (البته این کار منحصر به من نبود و قبلا با تعداد
دیگری از دست اندرکاران هم صحبت کرده بودند.) به احترام طوسی پذیرفتم.
به همراه عباس
بهارلو (غلام حیدری)، سینمایی نویس معروف، آمدند و در دو جلسه بیش از یازده ساعت صحبت
کردیم و همه را ضبط تصویری کردند و اینطور که خودشان می گفتند مصاحبه خوبی شد ولی من
اصلاً رضایت نداشتم. چندین روز ذهنم درگیر این مصاحبه بود. چه سخنانی که باید می گفتم
و نگفتم و چه حرفهایی زدم که نباید به زبان می آوردم. از تقدم و تأخر مطالب هم راضی
نبودم، بالاخره به این نتیجه رسیدم که تمام
مصاحبه ها با همین مشکل روبروست.
این مصاحبه کننده
است که با سوال هایش به گفت و گو جهت می دهد و تو را به سویی می برد که میل و خواسته
اوست و قالب و محتوی مصاحبه را او تعیین می کند و تو اختیار چندانی در انتخاب مسیر
و گزینش کلام نداری و درحقیقت صاحب و مالک گفت و گو، مصاحبه کننده است نه مصاحبه شونده.
درنتیجه این بار دلم نمی خواست همان اتفاق تکرار شود، دلم می خواست خاطراتم را به همان
شکلی با مخاطب در میان گذارم، که در ذهن خودم حضور دارند و تقٌدم، تاخر و گزینش با
خودم باشد.
نمی خواستم در
این یادداشت ها به چگونگی فیلم ها و سریال ها و کیفیتشان بپردازم، (این کار احتمالاً
در زمان تولید و نمایش شده یا نشده) برای من مهم این بود که از شرایط زندگیم سخن بگویم
و از تلاش و کوشش و صبر و تحملی بگویم که به گمانم ضرورت این کار است و از تاوانی که
برای ورود و حضور و ماندنم در این عرضه پرداخت کرده ام. همچنین از نگاهم به سینما و
هنرهای نمایشی بگویم، از فضای سینمای قبل از انقلاب، از نحوه هماهنگی اش با انقلاب
و تشکیلات صنفی و سینمایی بعد از انقلاب بگویم که به گمانم تاکنون مغفول مانده بود.
به هرحال آنچه
پیش روی شماست پیش از آنکه زندگینامه باشد سفرنامه است. سفرنامه کودکی جنوب شهری که
از سالن سینمایی مخروبه شروع کرد و تا صحنه تئاتر و پرده سینما و جعبه تلویزیون ادامه
یافت. سفری که بیش از چهل سال طول کشیده و در این سفر دور و دراز از وادی های دل انگیز
و دل آزار، از درٌه های سر سبز و لم یزرع و از چشمه های جوشان و خشک شده عبور کرده
و هنوز در راه است و ظاهراً مقصدی مقابلش نمایان نیست. هرچه هست راه است و راه است
و راه».
کتاب «سینما و
من» با شمارگان 1500 نسخه، توسط آموزشگاه سینمایی «هنر و اندیشه» منتشر شده و با قیمت
35 هزار تومان جلد شومیز و 45 هزار تومان جلد سخت عرضه می شود.
از مهدی فخیم
زاده فیلم «آذر، شهدخت، پرویز و دیگران» به کارگردانی بهروز افخمی که برای بازی در
آن کاندید دریافت سیمرغ بلورین شد، روانه اکران شده است.
۱ نظر:
بسیار جالب و خواندنی خواهد بود .
ارسال یک نظر