یادمان نوروزی بر تمبرها

پنجاه سال پیش در آستانه نوروز سال ۱۳۴۳ نخستین تمبر نووزی ایران منتشر شد و این در حالی بود که تا آن زمان حدود صد سال از انتشار نخستین تمبر ایران می گذشت.

به گزارش جدید آنلاین، تمبر نوروز ۱۳۴۳ نقشی از شکوفه داشت و در سال های بعد نیز تصاویر سبزه، گل، ماهی قرمز، و حاجی نوروز بر تمبرهای نوروزی نقش بستند. در سال ۱۳۴۹ تمبر نوروزی با تصویر سفره هفت سین و قرآن منتشر شد؛ و از آن پس برای سال های متمادی این مهم ترین نماد نوروز از حضور در تمبرهای نوروزی بازماند.

تمبرهای نوروزی دهه ۱۳۵۰ از نظر موضوعی متنوع بودند. در سال های آغازین این دهه، نقش پرندگان و شاهپرک ها و ماهی ها روی تمبرهای نوروزی جای گرفتند. در سال ۱۳۵۴ نیز نقش گل و شکوفه بار دیگر به تمبرهای نوروزی بازگشت، منتها این بار در حال و هوای مینیاتورها و تذهیب های ایرانی. تمبر نوروزی سال ۱۳۵۵ نیز با نقش صنایع دستی ایران منتشر شد.

سال ۱۳۵۶ نخستین سالی بود که تقویم هجری خورشیدی جای خود را به تقویم شاهنشاهی داده بود. تمبر نوروز این سال که با تاریخ ۲۵۳۶ منتشر شد، نگاهی انسانی - و نه طبیعت گرا - به نوروز داشت و تصویر مرد و زن گیلک با لباس محلی بر آن نقش بسته بود. این ابتکار اما، باعث تکراری شدن تمبرهای نوروزی شد؛ چرا که تا پنج سال بعد، تمبرهای نوروزی صرفا با تصویر اقوام مختلف ایرانی چاپ می شدند. البته در تمبر نوروز سال ۱۳۵۸ که نخستین بهار پس از پیروزی انقلاب بود، در کنار تصویر مرد و زن کُرد، نقش گل محمدی نیز قرار گرفت تا اشاره ای باشد به بهار آزادی. چندان که در بالای این نقش نیز به جای پست ایران نوشته شده بود: انقلاب اسلامی. شاید اگر عدم انتشار تمبر نوروزی در سال ۱۳۶۲ نبود، سنت به تصویر کشیدن اقوام ایرانی باز هم ادامه پیدا می کرد.

از آن پس، تا اوایل دهه  ۱۳۸۰ تمبرهای نوروزی ایران اگرچه زیبا بودند، اما از نظر موضوع تکراری به نظر می رسیدند. در تمام این سال ها موضوع تمبرهای نوروزی عبارت بود از نقش گل و پرنده و شاپرک و ماهی های زینتی. با این حال، تصویر حاجی فیروز در حال رقص و پایکوبی بر روی تمبر نوروز ۱۳۸۶ نوید یک نوآوری بود. این نوآوری در سال ۱۳۸۸ به اوج خود رسید و هنگامی که نقش سرستون تخت جمشید روی تمبر نوروزی نقش بست، یک سنت شکنی واقعی در تمبرهای نوروزی پس از انقلاب رخ داد. ناگفته نماند که در نیمه اول دهه ۱۳۸۰ یک وقفه چند ساله در انتشار تمبرهای نوروزی به وقوع پیوست.

سال ۱۳۹۰ را باید نقطه عطفی در پیشینه تمبرهای نوروزی دانست. این سال مقارن بود با جشن جهانی نوروز و ثبت جهانی این آیین باستانی. از این رو لازم بود که تمبر نوروزی با حال و هوایی تازه و با کیفیتی متفاوت منتشر شود. تمبر جشن جهانی نوروز که پس از ۴۱ سال دوباره با نقش سفره هفت سین منتشر شد، از نظر شکلی نیز متفاوت بود و قطعات آن به صورت ۶ ضلعی طراحی شده بودند.

اگرچه در سال های اخیر و با پدیداری شیوه های جدید ارتباطی، تمبر اهمیت گذشته خود را از دست داده است اما تمبرهای یادبود همچنان کارکرد یادمانی خود را حفظ کرده اند و چنین می نماید که تمبرهای نوروزی ایران نیز چه از نظر موضوع و چه از نظر فرم، تنوع و ظرافت بیشتری را تجربه می کنند.

ویدئوی کوتاهی که جدیدآنلاین ساخته، نگاهی دارد به برخی تمبرهای نوروزی ایران در فاصله سال های ۱۳۵۱ تا ۱۳۹۱. قطعه  پیانویی که در این ویدئو می شنوید، توسط حریر شریعت زاده در دستگاه چهارگاه اجرا شده و متعلق به آلبوم «مایه ناز» است.