خیلی دلم برای
تک نوازی تنگ شده اما رادیو مرتب کارهای نسل ما را پخش می کند؛ هم قطارانم هم دیگر
از دنیا رفته اند. آخرینش خرم بود که او هم رفت.
باز هم جای شکرش
باقی است که شهناز باقی مانده است. اما شهناز فقط هست؛ همین. مثل اینکه من هم به آخر
خط رسیده ام. حالم خیلی رو به راه نیست، ناراحتی قلبی دارم. اخیرا زخم معده هم به آن
اضافه شده است. هفته ای یک روز آن هم روزهای جمعه هنرجویان برتر را از ساعت 10 صبح
تا 4 بعد از ظهر، همین جا در خانه ام تعلیم می دهم. سال ها است که اینجا درس می دهم
و چیزی بر این مکتبخانه اضافه و کم نشده است.
این ها جملات
«منصور نریمان» است که فقط پدر عود ایران نیست. باید تابلوهای نقاشی اش را ببینید.
او خوشنویسی هم می کند، پیانو می زند و در نواختن تمام سازها تبحر دارد. آنچه در پی
می آید گفت و گوی خبرنگار ایسنا، با پدر عودنوازی ایران است که در یک غروب زمستانی
با ما همراه شد و قصه زندگی اش را مرور کرد. قصه ای که نمی خواهیم با عباراتی مثل
«او گفت» و «وی افزود» شیرینی اش را کم کنیم.
گفت و گوی ما
در یک مکتبخانه ی کوچک، پر از آلات موسیقی، عکس های قدیمی و هر چه که فکر کنید بوی
دهه 30 را می دهد، جان می گیرد.
منصور نریمان
«در بچگی فکر
می کردم باید شخصیت بزرگی داشت، مثل سوپرمن!»
اسم اصلی من اسکندر
ابراهیمی زنجانی است و «منصور نریمان» اسم هنری ام محسوب می شود. یک عود دارم که از
اول تا همین الان فقط با آن نواخته ام. این ساز را نریمان آبنوس برایم ساخته و به خاطر
اینکه عاشق این مرد بودم، نام نریمان را برای خود برگزیدم.
پدرم پزشک بود
و در شهر مذهبی مشهد زندگی می کردیم؛ آنجا کمی مشکل بود که بگویند کسی اهل موسیقی است
اما پدرم با سختی های فراوان این حرفه را به
من آموزش داد. پدرم تار، سه تاز و نی می نواخت. ردیف های موسیقی را خوب می دانست و
آوازخواندنش هم بی نظیر بود.
یک روز وقتی حدود
سه یا چهار سال داشتم، سه تار پدرم را برداشتم و شروع به بازی با آن کردم. پدرم عصبانی
شد و سه تار را از دستم گرفت، گفت: چرا به سازم دست زدی؟ گفتم: آقاجان آخر این کار
را خیلی دوست دارم، اما پدرم گفت: اگر دوست داری یک ساز برایت می سازم اما نمی توانی
به ساز من دست بزنی.
خلاصه یک سه تار
کوچک برایم درست کردند و نحوه آموختن من این چنین بود که هر قطعه ای را که از رادیو
می شنیدم، همان موقع می نواختم. حتی آهنگ های سخت را نیز از راه شنیدن می نواختم. پدرم
گفت: پسرم، دوست داری که زحمت زیاد بکشی و در کنار درسهایت موسیقی هم یاد بگیری؟ گفتم:
آقا جان! من خیلی موسیقی دوست دارم.
پدرم گفت: حتی
از من هم بیشتر؟ گفتم: بله. گفت: از مادرت چی؟ گفتم: بله. از همه چی بیشتر دوست دارم.
پدرم گفت: پس
به تو موسیقی یاد می دهم.
او راه های عجیبی
را پیدا کرد تا بتواند به من موسیقی یاد دهد. یادم می آید، ماه رمضان بود که پدرم پشت
بام را چراغانی کرد و گفت: این کار را برای تو انجام داده ام و باید در عوض به آنچه
می گویم، گوش دهی.
قرار شد، هر شب
به پشت بام بروم و آنجا شب خوانی کنم. مثلا پدرم می گفت امشب باید ابوعطا بخوانی اما
من که نمی دانستم ابو عطا چیست؟ این گونه بود که پدرم در طبقه پایین از طریق لوله بخاری
می خواند و من باید گوشم را به انتهای لوله می چسباندم و هرچه پدرم می گفت تکرار کنم.
سرانجام ردیف
های موسیقی را که چیز ساده ای هم نیست، یاد گرفتم. ردیف موسیقی برای افرادی که عاشقانه
کار می کنند، مثل آب خوردن است اما اگر عاشق نباشی، فایده ای ندارد. به هر حال باید
زحمت بکشی تا به آنچه که می خواهی برسی.
در بچگی فکر می
کردم، باید شخصیتی بزرگ داشت. مثل سوپرمن، باید آدم ها را نجات دهی و تاثیرگذار باشی.
فکر می کردم، باید یکی از آنها بود. این تابلوهای نقاشی هم که روی دیوار می بینید،
مال خودم است، خوش نویسی هم می کنم. تمام ساز های موسیقی را می نوازم و شاید تعجب کنید
که من حکم قهرمانی وزش بوکس دانش آموزان کشور را هم دریافت کردم.
اینجا می خندد
و می گوید: یادم می آید یک بار ساعت 7 فینال مسابقه بوکس داشتم و از آن طرف باید ساعت
8 کنسرت می دادم؛ کنسرتم در سالن سینمایی مشهد بود. وقتی روی صحنه آمدم، سرم باندپیچی
شده بود اما گروه را رهبری کردم و خودم ساز زدم. مردم خیلی تشویقم کردند؛ وقتی داشتند
پرده ها را می کشیدند، استاندار خراسان از جایش بلند شد و از من تعریف کرد.
خب آن زمان، من
بچه بودم و فکر می کردم استاندار بودن خیلی مهم است.
او مرا بوسید
و گفت: دوست داشتم یک خودنویس طلا به تو بدهم. اما دست در جیبش کرد و یک خودنویس معمولی
به من داد.
استاندار رو به
جمعیت کرد و گفت: اگر گفتید با یک دست چند هندوانه می توان برداشت؟ همه گفتند: بیشتر
از دوتا نمی شود.
استاندار گفت:
اما من امشب نوجوانی را به شما معرفی می کنم که با یک دست هر چند تا هندوانه که بخواهد
بر می دارد.
اینجا بود که
همسر نریمان با یک سینی چای وارد اتاق شد، وقتی همسرش را دید، کمی مکث کرد و گفت: داشتم
چه می گفتم؟ کمی فکر کرد و ادامه داد: نمی دانید، آنقدر همسرم را دوست دارم که حد ندارد.
وقتی چشمم به او می افتد، انگار یک جوان 16 ساله هستم.
پرسیدیم: مگر
چند سال است که با هم ازدواج کردید؟ گفت: 17 سالم بود اما او تمام زندگی من است و وقتی
لطف می کند، ناراحت می شوم.
منصور نریمان
«او هیچ گاه روح
الله خالقی را ندید»
از زمانی که رادیو
خراسان تاسیس شد در برنامه های کودک شروع به فعالیت کردم، آن زمان دبستان می رفتم.
کم کم به بزرگترها پیوستم و قبل از سال 40 به من ماموریت دادند که به رادیو فارس بروم.
در آنجا هم به کارهای موسیقی در رادیو سر و سامان دادم و سال 41 یا 42 بود که به تهران
برگشتم و همانجا ماندم. چون دیدم اگر قرار باشد این ساز برایش زحمت کشیده شود و آن
را معرفی کرد باید این کار را در مرکز انجام داد. در واقع این کار در شهرستان نشدنی
بود.
در سال 41 همزمان
با رفتن به رادیو به هنرستان رفتم آن زمان روح الله خالقی، رییس هنرستان موسیقی بود
با خالقی تماس گرفتم و گفتم: من می توانم ساز بزنم اما کار علمی بلد نیستم. باید چه
کار کنم؟
زنده یاد خالقی
راه هایی پیش پایم گذاشت تا در نهایت به نتیجه برسیم. جمله ای که خالقی به من گفت،
دقیقا همین بود: شما می توانید هفته ای یکبار تلفنی با من تماس بگیرید تا من شما را
از راه دور اشباع کنم. خیالتان راحت باشد؛ آنچه من از موسیقی شما شنیدم، لازم است حمایت
شود.
خالقی واقعا کاری
کرد که من تسلط کافی به موسیقی را پیدا کردم؛ روزی که به تهران آمدم به قصد دست بوسی
خالقی و زیارت او به منزلش رفتم اما فهمیدم او دو سه روزی است که از دنیا رفته است.
من هیچگاه خالقی را ندیدم و هر وقت یاد این موضوع می افتم ،منقلب می شوم.
نریمان، چگونه
پدر عود ایران شد؟
ادامه گفت و گوی
ما اینگونه پیش می رود که چگونه منصور نریمان پدر عود ایران شد؟ او برایمان گفت: عود
یک ساز اصیل و اولین ساز ایران بوده است. سال ها همه ایرانی ها این ساز را می شناختند
اما نامش بربت بود که فرقی هم با عود ندارد. این ساز در واقع چهار رشته و سیم داشت
و چهار پرده به آن بسته بودند. نمی دانم آن موقع چطور این ساز را می نواختند؟
اعراب پس از حمله
به ایران، وقتی صدای بم این ساز را شنیدند و دیدند که چه صدای پری دارد، احساس کردند
که با صداهای شان هم خوانی دارد. بنابراین موقع رفتن از ایران، تعدادی از نوازندگان
خوب را با خودشان بردند. ابراهیم موصلی و اسحاق موصلی از همین ها بودند که به زور آنها
را بردند اما مشاغل خوبی به آنها دادند در عوض خواستند به جوانان عرب عود تدریس کنند.
به اعتقاد من اینکه موسیقی عربی تا حدی شبیه
موسیقی ایرانی است، دلیلش همین است.
موصلی در دربار
اعراب قاضی القضات بود. آنها کم کم این ساز را عوض کردند و از چهار سیم به 12 سیم تغییر
دادند اما من در ایران این ساز را 10 سیمه کردم چون احساس کردم 12 سیم برای موسیقی
عربی خوب است و برای ایرانی ها دست و پاگیر است. این ساز پرده ندارد و باید با ذهن
آدم سروکار داشته باشد. خلاصه توانستم این کار را انجام دهم .
چند سال پیش یکی
از بزرگترین نوازندگان عرب به نام منیر بشیر به ایران آمد و قرار بود در تالار وحدت
برنامه ای در زمینه ساز عود داشته باشد. آن برنامه به زبان فرانسوی اجرا می شد و قاعدتا
نیاز به مترجم بود. از این رو زنده یاد فرامرز پایور(نوازنده شهیر سنتور) مترجم آن
برنامه بود. وقتی منیر بشیر به زبان خودش درباره عود صحبت می کرد، شنیدم که کلمه نریمان
را بر زبان آورد. اما پایور وقتی جملات او را ترجمه کرد، هیچ اسمی از من نیاورد و این
باعث دلخوری شد.
بعدها در روزنامه
های خراسان دیدم که نوشته بودند: حق به حق دار رسید، در واقع منیر بشیر در آن جلسه
گفته بود که ساز به امانت دست اعراب بوده است و حالا می خواهیم عود را به صاحب اصلی
آن یعنی منصور نریمان برسانیم. متاسفانه رابطه من و پایور آن زمان خوب نبود و با هم
بگو مگو داشتیم. اما ترجمه ای که پایور کرد به من لطمه نمی زد بلکه به موسیقی کشور
لطمه می زد.
خلاصه آن زمان
در یکی از جشن هایی که وزیر ارشاد برگزار می کرد، مراسم تجلیلی صورت گرفت و آنجا گفته
شد، واجب است که لقب پدر عود ایران را به منصور نریمان بدهیم. این لقب به من داده شد
و من خیلی خوشحال شدم چرا که زحمت کشیدم و آنهایی که زحمات من را باید درک می کردند،
فهمیدند و قدر زحمات من را می دانند.
موسیقی پاپ هیچ
پایه و اساسی در موسیقی ایران ندارد
استقبال جوانان
از این ساز فراوان است، همه هنرجویانی که امروز از شاگردان برتر من هستند، اینجا حضور
پیدا می کنند و نمی گذارند، من خسته شوم. درباره موسیقی این روزها هم باید بگویم، نباید
بی انصافی کرد؛ اجراهای صحنه ای این روزها بی نهایت عالی هستند، چون پایه علمی دارند.
در گذشته نه فقط من، بلکه همه موسیقی ها تک صدایی بودند. یک ملودی را با ساز می زدند
و تمام می شد. اما الان موسیقی را مانند همه جای دنیا چند صدایی تنظیم می کنند و این
کار مهمی است، اما اینکه چرا شنونده خوشش می آید یا نمی آید، دلیلش این است که به این
سبک ها عادت ندارند.
به هیچ وجه موسقی
پاپ را تایید نمی کنم چون ربطی به ما ندارد. چطور وقتی قطعه ای از زنده یاد بنان را
پخش می کنند از بچه های امروز گرفته تا پیرمردهای دیروز همه از آن لذت می برند در حال
حاضر هم بچه های تحصیلکرده موسیقی خیلی خوب کار می کنند. اما زمان می برد تا شنونده
های کشور ما از موسیقی یک صدایی به موسیقی چند صدایی عادت کنند، کارهای خوب و اساسی
انجام شده است. موسیقی پاپ هیچ پایه و اساسی در موسیقی ما ندارد. ما باید موسیقی خودمان
را تقویت کنیم.
شهناز حالش خیلی
بد است و من هم مریض هستم و نمی توانم پیش او بروم تا تصمیم می گیرم این کار را کنم،
قلبم درد می گیرد و هزار اتفاق دیگر می افتد که باعث می شود خودم به بیمارستان بروم.
من و شهناز خیلی با هم دوست بودیم. وقتی به رادیو آمدم اول با شهناز دوست شدم به نظر
من او و فرهنگ شریف یکه تاز میدان بودند و هستند.
منصور نریمان
هیچ جایگزینی
برای هنرمندان قدیمی پیدا نشده است
نریمان بخشی از
این گفت وگو را به صحبت درباره ی هم د وره ای هایش اختصاص داد که بیشتر آن ها او را
تنها گذاشته اند. او گفت: هنوز هیچ جایگزینی برای هنرمندان قدیمی پیدا نشده است. آخر
چه کسی می خواهد، جایگزین یاحقی و یا اسدالله ملک شود؟ ملک سبک خاصی برای خود داشت.
می خواهم بگویم
سبک باید از وجود انسان قلیان کند. من هم نمی دانم چه شد که در عود به جایی رسیدم؟
فکر می کنم در اثر پرکاری بود و اینکه اعتقاد زیادی به این کار داشتم. هیچ چیز بدون
عشق نمی شود. اگر کسی میوه گلابی دوست داشته باشد، تمام دنیا را می گردد تا آن را پیدا
کند. این ها چیزهای بزرگ و سختی است که باید برای رسیدن به آن مرارت کشید. این آقایان
مثلا حافظی و شریف یا بهاری و داروغه همین طور کسایی، ناهید و موسوی یکی از دیگری بهتر هستند. اینها در
موسیقی ایران انگشت نما هستند.
در واقع آغاز
دوران طلایی موسیقی سال 36 بود که به مدت 10 سال طول کشید. اینها که گفتم هیچ کدام
از دانشگاه خاصی فارغ التحصیل نشده بودند. اینها برای دلشان ساز می زدند اما خیلی زحمت
کشیدند و هنوز هم جایگزینی برایشان پیدا نشده است. هم اکنون هم به تعدادی از شاگردانم
اعتقاد زیادی دارم با اینکه هنرجویان زیادی داشتم اما پنج نفر از آنها شاگردان خوبی
بودند.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر