تاریخ به روایت زنان

جدید آنلاین - حمیدرضا حسینی: آرشیوهای عکس تاریخی در ایران کم نیستند.

در مراکزی چون آلبوم خانه سلطنتی کاخ گلستان، کتابخانه ملی، کتابخانه مجلس شورای اسلامی، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر، و مرکز اسناد سازمان میراث فرهنگی، هزاران قطعه عکس نگهداری می شود که قدیمی ترین هاشان مربوط به نیمه دوم سده نوزدهم میلادی است. مجموعه داران خصوصی مانند عکاسی تهامی نیز عکس های تاریخی زیادی را در اختیار دارند و تعداد نامعلومی عکس نیز در آلبوم های خانوادگی موجود است.

با استفاده از این عکس ها می توان تصویر بهتر و کامل تری از تاریخ معاصر ایران را ترسیم کرد و به زوایای پنهانی از تاریخ این دوره پی برد. اما مشکل این جاست که بخش عمده عکس ها نه تنها در دسترس عموم نیستند، بلکه دستیابی به آن ها حتا برای پژوهشگران نیز دشوار است. آن جا هم که علاقمندان و پژوهشگران می توانند به این آرشیوها دسترسی پیدا کنند، غالبا با کاستی های چشم گیر روبرو می شوند:

نسخه اصلی و با کیفیت عکس ها در اختیار قرار نمی گیرد یا امکان داشتن کپی آن ها وجود ندارد.

منبع عکس ها مشخص نیست.

اطلاعات موثقی درباره آن چه در عکس ها دیده می شود، وجود ندارد یا ناکافی و نارساست.

عکس ها از نظر موضوعی طبقه بندی نشده اند و آرشیوهای تخصصی شکل نگرفته اند.

تاریخ به روایت زنان

در این میان، چنین می نماید که آرشیو «دنیای زنان در عصر قاجار»، که از حمایت دانشگاه هاروارد برخوردار است، بر تمام این کاستی ها فایق آمده است. محتویات این آرشیو عبارت است از مکتوبات منثور و منظوم مانند نامه ها، مقاله ها، سفرنامه ها، رساله ها و نشریات زنان؛ قباله ها شامل نکاح نامه، وکالت نامه، وقفنامه و صلح نامه؛ آثار هنری زنان؛ عکس ها؛ اشیاء زندگی روزمره؛ و تاریخ شفاهی.

این آرشیو ماهیت کاملا دیجیتالی دارد. بدین معنی که هیچ یک از منابع موجود را به صورت فیزیکی نگهداری نمی کند، بلکه تصویر آن ها یا فایل های صوتی مربوطه را با کیفیت قابل قبول در وب سایت دنیای زنان در عصر قاجار منتشر کرده است. گردانندگان سایت در شرح اهداف خود نوشته اند: هدف اساسی این آرشیو فائق آمدن بر خلاء چشمگیری است که در زمینه پژوهش ها و دانش درباره دوران قاجار موجود است. تنها اندک بخشی از پژوهش های موجود به زندگی زنان این دوره می پردازد. با توجه به کمبود اسناد دست اول در ارتباط با زنان، جای تعجب نیست که تا به امروز غالب روایات تاریخ اجتماعی قاجار بر جنگ ها، دستاوردها، و واقعیات روزمره زندگی مردان در آن دوره تمرکز داشته است. دلیل این امر از جمله آن است که نوشته های مردان در بایگانی های متعدد ملی برای دهه ها (و در سال های اخیر در قالب مجلدات چاپی) به آسانی در دسترس بوده، حال آن که اغلب نوشته ها، عکس ها، و دیگر اوراق شخصی زنان در دست خانواده ها باقی مانده است. دستیابی به تصویری کامل تر از گذشته غنی و پیچیده ایران بدون دسترسی همگانی به این اسناد ممکن نخواهد شد.

تاریخ به روایت زنان

با استفاده از تکنولوژی جدید و از راه دیجیتالی کردن و ارائه یک وب سایت جامع، این طرح می کوشد تا این خلاء تاریخ نگاری را جبران کند، بر محدودیت های ناشی از پراکندگی جغرافیایی و قبضه ملکی فائق آید و مجموعه ارزشمندی از تصاویر دیجیتالی نوشته ها و عکس ها و دیگر منابع را که در حال حاضر در مکان های مختلف و نزد صاحبان متعدد پراکنده است در یک جا و به شکل ذخیره ای جستجوپذیر فراهم آورد.

با وجودی که منابع آرشیو، متکثر و متنوع هستند اما چیزی که آن را بسیار جذاب کرده و محل رجوع عموم مردم ساخته، عکس های منتشر شده در سایت است که با توجه به کمبود یا دیریابی منابع مربوط به زنان، بسیار جالب توجه هستند.

در ویدیوی که جدید آنلاین تهیه کرده، این بخش از آرشیو دنیای زنان در عصر قاجار را مورد توجه قرار داده ایم و در این باره، توضیحاتی را از زبان خانم مریم مؤمنی، دستیار پژوهشی آرشیو می شنویم.